اشاره: بسیاری از فقها، برای نگاه به نامحرم و نگاه به عکس و تصویر وی، فتوای متفاوتی داشتند و بین این دو فرق می‌گذاشتند. با ورود تکنولوژی پخش زنده اما موضوع جدیدی به وجود آمد که در میانه دو موضوع پیشین بود. پخش زنده، نه نگاه به نامحرم به صورت مستقیم و بدون واسطه بود و نه نگاه به تصویر مرده و بی‌تحرک و قدیمی وی، بلکه بخشی از هر دو موضوع را در برداشت. حجت‌الاسلام محمدصادق ابراهیمی، در این گزارش، به واکاوی نظرات فقها پیرامون تفاوت میان پخش زنده و غیرزنده در احکام نگاه پرداخته است.

 

یکی از مسائلی که مکلفان، در دنیای کنونی به آن مبتلا هستند، حکم نگاه‌کردن به تصاویر نامحرم در رسانه‌ها است. سؤالی که برای مکلفان مطرح است این است که از نظر فقهی، آیا نگریستن به این تصاویر، جواز شرعی دارد یا خیر؟ آیا بین تصاویر زنده و غیرزنده، تفاوت وجود دارد یا اینکه حکم همة آن‌ها یکسان است؟ نتیجه‌ای که از خلال جستجو در آثار فقهای معاصر به دست آوردیم، حاکی از آن است که در مورد نگاه‌کردن به تصاویر، اعم از صامت و متحرک، زنده و غیرزنده، سه دیدگاه کلی در میان فقها وجود دارد که در ذیل بدان‌ها می‌پردازم:

1. نگاه به تصاویر پخش زنده، تفاوت ماهوی با نگاه به تصاویر غیرزنده نداشته و لذا حکمشان نیز یکسان‌اند. این دیدگاه، به دو گرایش عمده قابل تقسیم است:

الف) حکم نگاه به فیلم اعم از پخش زنده و غیرزنده، حکم نگاه به شخص را ندارد، بلکه در حکم  نگاه به عکس است؛ لذا بدون قصد لذت، اشکالی ندارد. برای نمونه، دو فتوا از دو مرجع معاصر نقل می‌گردد:

آیةاللّه مکارم شیرازی: «هرگاه موجب مفاسد خاص و انحرافات اخلاقی نشود، اشکال ندارد». [۱]

آیات بهجت و صافی گلپایگانی: «دیدن نامحرم از طریق تلویزیون و شنیدن صدای آن‌ها اگر مقرون به فساد و ریبه باشد، اشکال دارد». [۲]

ب) حکم نگاه به فیلم، اعم از پخش زنده و غیرزنده، درصورتی‌که صاحب تصویر برای بیننده ناشناس و یا فردی لااُبالی باشد، حکم نگاه به عکس را دارد؛ یعنی بدون قصد لذت، جایز است، اما درصورتی‌که آشنا باشد، حکم نگاه‌کردن به خود شخص را دارد؛ یعنی به‌استثنای وجه (صورت) و کفّین (دو کف دست)، نمی‌تواند نگاه کند، ولو اینکه قصد لذت نداشته باشد.

به‌عنوان‌مثال، آیةاللّه تبریزی در پاسخ به سؤال فوق، نوشته است: «در فرض اینکه زن را نشناسد، [نگاه بدون قصد لذت] مانعی ندارد و چنانچه زن را بشناسد، حکم نگاه‌کردن به عکس و فیلم زن، حکم نگاه‌کردن به خود زن را دارد [یعنی نگاه به‌جز در وجه و کفین، جایز نیست، ولو بدون قصد لذت]». [۳]

همچنین آیات منتظری و فاضل لنکرانی دراین‌خصوص نوشته‌اند: «نگاه‌کردن به عکس و فیلم زن نامحرم، اگر  بی‌پروا  یا ناشناس باشد اشکال ندارد». [۴]

2. تصاویر غیرزنده، احکام عکس و تصاویر زنده، احکام شخص را دارد. طرفداران این دیدگاه، حکم نگاه به فیلم غیرزنده را با حکم نگاه به عکس، یکسان می‌دانند اما می‌گویند: نگاه به فیلم پخش زنده، حکمِ نگاه به شخصِ صاحب تصویر را دارد؛ یعنی اگر شخصی از طریق چت تصویری با نامحرم مرتبط شود، در حکم این است که به شکل حضوری به او نگاه می‌کند و باید تمام احکام نگاه به بدن نامحرم را رعایت کند؛ اما اگر همان تصاویر را ضبط کند و دقایقی بعد مشاهده نماید، باید احکام نگاه به عکس نامحرم را رعایت کند که از نگاه ایشان تا حدودی آسان‌تر است.

به‌عنوان نمونه، فتوای امام خمینی^(ره) این‌چنین است: «فیلمی که به طور مستقیم پخش می‌شود، حکم شخص را دارد، یعنی مردان نمی‌توانند به‌غیراز وجه و کفین زنان نامحرم نگاه کنند و خانم‌ها نمی‌توانند به بدن مردان نگاه کنند؛ اما فیلمی که به طور غیرمستقیم پخش می‌شود، حکم عکس را دارد؛ یعنی اگر ناشناس باشد، نگاه‌کردن به آن، بدون تلذذ و مفسده، مانعی ندارد.» [۵]

3. تصاویر غیرزنده، احکام عکس و تصاویر زنده، بنابر احتیاط واجب، احکام شخص را دارد؛ بنابراین مردان نمی‌توانند احتیاطاً به جز وجه و کفین زنان نامحرم با لحاظ عدم خوف فتنه و فساد، نگاه کنند:

«بین فیلمی که به طور غیرمستقیم و غیرزنده پخش می‏شود و عکس تفاوتی در حکم نیست؛ ولی نگاه به فیلم پخش زنده، بنابر احتیاط واجب حکم نگاه به شخص را دارد و با عکس فرق می‏کند». [۶]

[۱]. مکارم،کتاب النکاح،  ج۱، ص۴۱.

[۲]. استفتائات؛ صافی گلپایگانی، جامع الاحکام،  ج۲، ص۱۷۴.

[۳]. جواد تبریزی، استفتائات، ج۱، ص۳۵۶.

[۴]. حسینعلی منتظری، استفتائات، ج۳، ص۵۱۲.)؛ فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج۱، ص۴۵۵.

[۵]. امام خمینی، احکام بانوان، ص۳۲؛ همچنین: وحید خراسانی، توضیح المسائل، ص۵۰۴.

[۶]. سید علی خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، ص۲۵۹.

/////

این یادداشت، بخشی از مجله الکترونیکی «مبادی فقه نمایش» است که با همکاری مدرسه فقه هنر و سایت شبکه اجتهاد تولید شده است