اشاره

رسانه به‌عنوان یک از ابزارهای ارتباطی جامعه از جایگاه بی‌بدیلی در زندگی روزمره جوامع کنونی برخوردار بوده و باتوجه‌به نقش سازنده‌ای که در شکل‌گیری و جهت‌دهی به افکار عمومی دارد می‌توان از آن به‌عنوان ابزاری در راستای بهینه‌سازی امور کلی یک جامعه در عرصه‌های مختلف اعم از فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و حتی اقتصادی استفاده کرد.

در همین راستا علم ارتباطات با ورود به این حوزه تلاش می‌کند تا با گذردادن رسانه از فضای سنتی گذشته به دنیای مدرن و ظهور رسانه‌های جدید نقش خود را در این زمینه به‌خوبی ایفا کند.

یکی از ابزارهایی که علم ارتباطات با تمسک به آن می‌تواند فرآیند این دگردیسی و همگرایی موجود را تکمیل نماید تألیف، تدوین و نگارش کتاب‎های جدید و ارائه یافته‌های جدید در این زمینه است که باتوجه‌به دانش‌آموختگان این رشته در کشورمان نوید رونمایی از کتاب‎های جدید در همین زمینه به منصه ظهور رسیده است.

یکی از این کتاب‎های جدید که در همین راستا توسط نویسندگان توانمندی به رشته تحریر درآمده است کتابی است با عنوان «آینده ‎پژوهی رسانه» که تألیف آن توسط دانش‎آموخته حوزه رسانه به نام‌های هادی البرزی پژوهشگر صداوسیما و احمد کوهی پژوهشگر حوزه رسانه و ارتباطات انجام شده است. در همین زمینه گفت‌وگویی با هادی البرزی، یکی از نویسندگان این کتاب صورت گرفته است که در ذیل می‌آید:

به‌عنوان پژوهشگر و فعال حوزه رسانه چگونه پا به این عرصه گذاشتید و سوابقتان در زمینه رسانه و ارتباطات چیست؟

بنده کارشناسی‌ارشد خود را در رشته مدیریت رسانه خوانده و اکنون دانشجوی دکتری مدیریت رسانه و در حال نوشتن پایان‌نامه دکتری خود در این رشته تحصیلی در دانشگاه علوم و تحقیقات هستم.

از سال ۸۹ به‌عنوان پژوهشگر در بخش‌های ارزیابی و پژوهشی صداوسیما مشغول به کار بوده و در سال ۹۳ به‌عنوان پژوهشگر برتر صداوسیما انتخاب شدم و پایان‎نامه کارشناسی‌ارشد خود را با موضوع «آینده‎پژوهی حضور صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران در فضای اینترنت» به رشته تحریر درآوردم.

البته به حوزه آینده رسانه‎ها و بررسی روندها و پیشران‎ها در حوزه فناوری‎های روز و رسانه علاقه‌مندم و کتاب حاضر نیز در راستای همین علاقه‌مندی و بررسی روندها و پیشران آینده رسانه در حوزه کشور به رشته تحریر درآمده است.

احمد کوهی اصفهانی همکار بنده نیز در حال حاضر در مرحله اتمام دکترای آینده‌پژوهشی است و کارشناسی‌ارشد خود را در حوزه مدیریت رسانه از دانشگاه تهران اخذ کرده است؛ علاقه‎مندی او نیز در حوزه آینده فناوری و رسانه‎هاست. او پایان‌نامه خود را با عنوان «بررسی رابطه بین تولید مشارکتی محتوای اینترنتی توسط کاربران و نحوه استفاده از تلویزیون جمهوری اسلامی ایران در شهر تهران» را در دانشگاه تهران به پایان رسانده است.

علاقه‎مندی به حوزه آینده‌پژوهی رسانه باعث شده است که برای مقطع دکترا پس از پایان تحصیلات کارشناسی‌ارشد به رشته آینده‌پژوهی وارد شود.

ضرورت تألیف کتاب آینده‌پژوهی چیست و از نگارش آن چه هدفی را دنبال می‌کردید؟

نیاز به آینده‌پژوهی و شناخت آینده در همه حوزه‎ها از اهمیت بالایی برخوردار است. از طرف دیگر رسانه‎ها در عصر اطلاعات در همه حوزه‌های زندگی ما رسوخ کرده‎اند و سرعت خلق تکنولوژی‌های جدید به‌قدری زیاد است که آدمیان هنوز به درک متناسب نسبت به یک تکنولوژی دست نیافته، با تکنولوژی جدیدی مواجه می‌شوند.

بنابراین، به نظر می‎رسد در حوزه آینده‌پژوهی رسانه نیاز به کار بیشتری برای تولید محتوای نظری و کاربردی است و فعالان حوزه رسانه و آینده‎پژوهی باید تلاش‌های علمی جدی‌تری در خصوص آینده‎پژوهی حوزه رسانه انجام دهند؛ امیدوارم این کتاب بتواند در شناسایی مسیر آینده رسانه به علاقه‌مندان این حوزه یاری رساند.

محتوا و فصول کتاب چه مباحثی را شامل می‎شود؟

این کتاب شامل هفت فصل است که در فصل اول با عنوان «آینده در راه است؟» تلاش شده دانش آینده‎پژوهی و فلسفه این علم برای حرکت به سمت آینده و چرایی و چگونگی یافتن مسیر درست در آینده و همچنین کارکردهای آینده‌پژوهی توضیح داده شود.

فصل دوم نیز با عنوان «آینده رسانه‌ای، رسانه آینده»، تلاقی علم آینده‌پژوهی و دانش رسانه را واکاوی می‌کند و به بررسی رسانه‎های نوین، ویژگی این رسانه‎ها در مقابل رسانه‎های سنتی می‌پردازد.

در فصل سوم هم با عنوان نظریه‎های ارتباطات در حوزه رسانه‎های نوین نظریه‎هایی از ارتباطات که با آینده تلاقی مناسبی دارد معرفی و بررسی شده است.

در فصل چهارم؛ اینترنت به‌عنوان یک پدیده نوظهور و تأثیر آن بر سایر رسانه‎ها مورد توجه گرفته است.

در فصل پنجم هم باتوجه‌به اهمیت روندهای پیش‌رو در آینده‌پژوهی، روندهای پیش‌روی رسانه‌ها در ۱۰ سال آینده ایران بررسی شده است.

همچنین فصل ششم که به آینده رسانه‌ها اختصاص یافته است، در واقع پاسخ به سؤالاتی است که آینده رسانه‎ها با همگرایی همراه است یا واگرایی؟ تلاش شده است دلایل متعدد در پاسخ به این سؤال مورد توجه قرار گیرد.

در فصل پایانی هم نمونه پژوهش‎های انجام شده در حوزه آینده‌پژوهی رسانه در داخل و خارج کشور معرفی شده است.

آینده و رسانه چه تلاقی دارند؟

برای پاسخ به این سؤال اول باید به این پرسش پاسخ دهیم که آیا رسانه‌ها جزئی از آینده هستند و یا آینده جزئی از رسانه‌ها به شمار می‎روند؟ مطمئناً پاسخ این است که آینده بسیار وسیع‎تر از رسانه‎هاست اما رسانه‌ها هم عامل کوچکی نیستند و یکی از بازیگران تعیین‎کننده آینده هستند که در ساخت فردای ما نقش دارند، همه بخش‎های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و… در حال حاضر و آینده به رسانه متکی هستند پس به‌مانند حال، در آینده نیز رسانه‎ها نقش دارند و به‌نوعی شناخت آینده بدون شناخت نقش رسانه‌ها ممکن نیست.

چه تحقیقاتی در حوزه آینده‌پژوهی در رسانه‌ها در کشور انجام شده است؟

در این کتاب، چندین تحقیق آینده‌پژوهی که در داخل و خارج کشور انجام شده است، معرفی و مورد بحث و بررسی قرار گرفته‎اند که عبارت‌اند از: آینده‌پژوهی حضور صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران در فضای اینترنت و  بررسی فرصت‎ها و تهدیدهای پادکستینگ برای رادیو و تلویزیون در ایران و از پژوهش‎های خارجی روزنامه‌نگاری پس از اینترنت و آینده‌پژوهی جایگاه گوگل در جهان وب. مطمئناً تحقیقاتی دیگری هم بوده است که مجال پرداختن به آنها در این کتاب نبوده است.

سخن آخر؟

معتقدم مهم‌ترین موضوع حال حاضر رسانه‎ها همگرایی است که هر چند در ظاهر بحث فناوری است اما حوزه‎های دیگر از جمله صنایع، بازارها، سبک‌ها، مخاطبان و همگرایی بین تولیدکننده و مصرف‌کننده را در بر می‎گیرد.

سال‌ها قبل پیش‎بینی می‌شد که «مخاطبان» یا همان «کاربران» قدرت تولید و ارسال پیام را پیدا کنند و به دنبال رسانه‌ای باشند که بتواند حداکثر نیاز آنها را برآورده سازند. چنان که امروزه، مخاطبان تنها نظاره‌گر محتوای برنامه‌های رسانه‌ای نیستند بلکه می‌توانند به‌سرعت به هر محتوایی بازخورد نشان دهند و یا حتی خود به تولید محتوا بپردازند و در نحوه تولید آن اثرگذار باشند.

منبع: فارس.