فقه قضا را با هیچ بیانی نمی‌توان موضوعی کم‌سابقه در فقه شیعی قلمداد کرد. دیرینگی آن تا بدان‌جاست که تقریباً از ابتدای نگارش کتب فقهی، یکی از ابواب ثابت فقه شیعی به شمار می‌آمده است. شیعیان اگرچه کمتر قدرت را در دست داشته‌اند اما این عدم کسب قدرت، نه مانع قضاوت علمای آنها در بلاد و حوزه نفوذشان گردیده است و نه به معنای عدم ارتباط آنها با دستگاه قضایی غیرشیعی بوده است. همین امر موجب شده است که قضا، همواره به‌عنوان جزئی از زندگی شیعیان قلمداد شود.
در دهه‌های اخیر اما دو اتفاق مهم برای فقه قضای شیعی افتاده است: یکی وقوع انقلاب اسلامی ایران و حاکمیت فقه بر جامعه اسلامی، و دیگری، پیدایش ابعاد جدیدی از جرایم، شیوه‌های کشف جرم و دادرسی در دستگاه‌های قضایی. همین امر موجب شده است که فقه قضای پیشینی که با مسائلی تقریباً ثابت، سال‌ها در میان ابواب فقه سنتی جا خوش کرده بود، مسائل نوپدید فراوانی را فراروی خود ببیند که پاسخ به آنها، نیازمند تلاشی افزون و احیاناً تغییر در برخی مبانی و پیش‌فرض‌های این باب فقهی است.
همین امر موجب شد تا پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر، موضوع یکی از مجلات الکترونیکی خود را به «مبادی فقه قضا» اختصاص دهد. مبادی فقه قضا، به هر آن چیزی می‌پردازد که پیش از ورود به مسائل فقه قضا، باید مورد توجه قرار گیرد و نوعی، نگاهی کلان و کلی به این باب فقهی دارد.
در فصل اول از این مجله، به چیستی و ابعاد فقه قضا پرداخته‌ایم. دو گفتگو با دادستان سابق کل کشور و عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران، در کنار یک یادداشت از یکی از فضلای جوان حوزه علمیه قم، مباحث این فصل را تشکیل می‌دهند. حجت‌الاسلام دکتر حجتﷲ فتحی، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز در دو یادداشت مستقل، اصول مشترک قضاوت در اسلام و اصول اختصاصی دادرسان را واکاوی کرده است.
فصل بعدی، به مبانی و پیش‌فرض‌های فقه قضا اختصاص دارد؛ اموری که برخی برای تحول در فقه قضا، به تغییر در آنها چشم دوخته‌اند. استاد رحمانی سبزواری و استاد محمدی‌جورکویه، در دو گفتگوی اختصاصی، به بیان این مبانی و پیش‌فرض‌ها پرداخته‌اند. استاد علیدوست، مبانی و پیش‌فرض‌های بررسی شرایط قاضی را در یک یادداشت بیان کرده است و استاد حجتﷲ فتحی نیز در یادداشت دیگری به بیان اهداف و مبانی نظام قضایی اسلام پرداخته است.
فصل سوم این مجله، سرفصل‌ها و شبکه مسائل فقه قضا را به بحث می‌گذارد. این موضوع در گفتگو با پژوهشگر پژوهشگاه قوه قضائیه و دبیر گروه فقه قضا و جزای پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر، مطرح شده است.
قواعد فقهی قضا اگرچه سال‌هاست در کتاب‌های قواعد فقهی مطرح است؛ اما در سال‌های اخیر، قواعد جدیدی به این مجموعه اضافه شده است که بحث از آن را ضروری کرده است. دو گفتگو با آیتﷲ سید حسین موسوی تبریزی و حجت‌الاسلام دکتر سید علی علوی قزوینی و یک یادداشت از دکتر علی شریفی، عضو گروه فقه جزایی جامعه المصطفی، مطالب این بخش را تشکیل می‌دهند.
چالش‌های اختصاصی فقه قضا، عنوان فصل پنجم از این مجموعه است. اساتید رحمانی سبزواری، محمدی‌قائینی و موسوی صدیق، در قالب سه گفتگو و دکتر ابراهیم میرزایی نیز در یک یادداشت، به بیان این چالش‌ها پرداخته‌اند.
شاید بتوان گفت مهم‌ترین همت فقهای شیعه در فقه قضا، ایجاد نظام قضایی عادلانه و منطبق با نظرات شارع مقدس برای اجرای عدالت بوده است؛ اما کمتر به مقایسه این نظام قضایی با سایر نظامات قضایی دنیا توجه شده است. حضور بین‌المللی فقه قضای شیعی اما مستلزم بیان مزایای این نظام قضایی نسبت به سایر نظام‌های قضایی دنیاست. حجج‌اسلام فتحی، حسینی و شریفی، در دو گفتگو و یک یادداشت، به بیان این مزایا از دیدگاه خود پرداخته‌اند.
نوپدید بودنِ نگاه‌های درجه‌دو به دانش فقه موجب شده است که مباحث روش‌شناسانه این دانش، عمر چندانی نداشته باشد. به همین بهانه، فصل هفتم از این مجموعه، به روش‌شناسی و موضوع‌شناسی فقه قضا اختصاص یافته است و اینکه آیا شیوه حل مسئله و کشف موضوعات قضایی، شیوه منحصربه‌فرد و متفاوت با سایر ابواب فقهی است یا نه؟ حجت‌الاسلام ادبی، عضو شورای راهبری حلقه روش‌شناسی دفتر تبلیغات مشهد و دکتر محمدی‌جورکویه، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در قالب یک یادداشت و گفتگو، به واکاوی این مهم پرداخته‌اند.
آینده‌پژوهی فقه قضا، عنوان فصل هشتم این مجله است که یک یادداشت به آن اختصاص پیدا کرده است.
به‌سان سایر مجلات الکترونیکی پژوهشگاه، فصل پایانی از این مجموعه نیز به واکاوی پیشینه فقه قضا اختصاص دارد. نمایه مقالات فقهی و حقوقی قضا، کتابشناسی فقه قضا و گزارش سه کتاب مهم در فقه قضایی، مطالب فصل دهم و پایانی این مجموعه را تشکیل می‌دهند.
امید که این تلاش، گامی کوچک در توسعه و ترویج فقه اهل‌بیت(ع) به شمار آمده و موجبات رضایت امام عصر(عج) را فراهم آورد، آمین.