اشاره: موضوع‌شناسی، یک دانش است یا یک عرصه مطالعاتی؟ چنین چیزی روشن نیست. اما آنچه مشخص است این است که برای کشف حکم شرعی، حتماً باید موضوع آن، روشن باشد. این امر نیازمند شناخت دقیق موضوع حکم است که از آن، به موضوع‌شناسی یاد می‌شود. موضوع‌شناسی سابقه‌ای به دیرینگی دانش فقه دارد؛ چرا که فقیهان برای بیان احکام شرعی، ناگزیر از شناخت موضوعات این احکام بوده‌اند؛ اما گستردگی و پیچیدگی موضوعات معاصر، اهمیت آن را دوچندان کرده و البته چالش‌های فراروی آن را نیز افزون کرده است. برخی از کتاب‌های مهم در موضوع‌شناسی در مطالب مستقلی، گزارش شدند. همچنین مهم‌ترین مقالات موضوع‌شناسی، در نمایه مقالات لیست شدند. کتاب‌هایی که به موضوع‌شناسی موضوعات مهم فقه معاصر پرداخته بودند نیز در ضمن گزارش مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی، بیان گردیدند. در این گزارش اما، به بیان کتاب‌هایی می‌پردازیم که موضوع‌شناسی را به‌صورت کلی و نه به‌صورت یک تک موضوع و با تمرکز بر فقه معاصر، مورد واکاوی قرار داده‌اند. در ادامه علاوه بر کتاب‌ها، مهم‌ترین پایان‌نامه‌هایی که موضوع‌شناسی را به نگاهی کلی و البته مختص به فقه معاصر مورد بحث قرار داده‌اند را لیست کرده‌ایم.
کتاب‌ها
- موضوع‌شناسی فقهی از منظر مراجع فقها و علمای معاصر، گروهی از نویسندگان، قم، مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی، ۱۴۰۲ش؛
- موضوع‌شناسی دانشی نو «مبانی نظری»، عباس ظهیری، نشر مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم، ۱۳۹۸ش؛
- نقش موضوع‌شناسی در فقه، طه سمیعی، اصفهان، نشر مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان، ۱۳۹۷ش؛
- علم موضوع‌شناسی: فقه الموضوعات، محمدجعفر جعفری لنگرودی، نشر گنج دانش، ۱۳۹۷ش؛
- جایگاه موضوع‌شناسی در اجتهاد، محمدرضا خادمیان دامغانی، نشر بوستان کتاب، ۱۳۹۶ش؛
- موضوع‌شناسی فقهی، علی‌اکبر ابوالحسینی، بابل، نشر مبعث، ۱۳۹۶ش؛
- موضوع‌شناسی عنصر زمان در فقه معاملات، محمدتقی محبی، نشر دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۹۴ش؛
- موضوع‌شناسی در فقه: گفت‌وگو با جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه، علیرضا فرحناک و ابوالقاسم آرزومندی، نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۰ش.
پایان‌نامه‌ها
- روش موضوع‌شناسی پدیده‌های اجتماعی در فقه حکومتی با تأکید بر آرای آیتﷲ خامنه‌ای و شهید صدر، عبدالحسین مشکانی، رساله دکتری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه باقرالعلوم، ۱۳۹۹ش؛
- روش تطبیق احکام فقهی بر موضوعات مستحدثه در فقه نظام‌ساز، محسن سعیدی ابواسحقی، کارشناسی‌ارشد، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد، ۱۳۹۷ش؛
- موضوع‌شناسی عنصر زمان در فقه معاملات و مکتب اتریش، محمدتقی محبی، رساله دکتری، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، دانشکده امور اقتصادی، ۱۳۹۲ش.