دوم تیرماه، پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر میزبان جلسه‌ای علمی تحت عنوان «چیستی فقه الاجتماع» بود که به همت گروه فقه اجتماع، اخلاق و تربیت برگزار شد.
این نشست علمی با دیبری حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر محسن الویری و با ارائه دکتر تقی‌زاده داوری، رئیس موسسه شیعه شناسی و با حضور جمعی از اساتید و محققان حوزه فقه و جامعه‌شناسی، به بررسی ماهیت، ابعاد و ضرورت فقه اجتماع اختصاص یافت.
در ابتدا این نشست تخصصی ضمن محکومیت تهاجم ناجوانمردانه رژیم صهیونی و گرامیداشت یاد و خاطره شهدای اخیر و آرزوی پیروزی‌های چشمگیر برای مدافعان میهن اسلامی، حجت‌الاسلام و المسلمین الویری خاطرنشان کرد: گروه فقه اجتماع، اخلاق و تربیت پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر تاکنون بیشتر بر فقه تربیت و اخلاق با توجه به گستره منابع و متون این دو حوزه تمرکز داشته، اما فقه الاجتماع حوزه‌ای کمتر پرداخت‌شده و به صورت عمده معطوف به مباحثی است که به چیستی آن برمی‌گردد که نیازمند پژوهش‌های عمیق‌تر و تهیه و تدوین متون علمی قابل اتکا است.
در ادامه دکتر تقی‌زاده داوری، فقه الاجتماع را معرفتی میان‌رشته‌ای معرفی کرد که تلفیقی از فقه و جامعه‌شناسی است و تأکید نمود برای تخصص در این حوزه، دانش عمیق در هر دو رشته لازم است. وی جامعه شناسی فقه را تعامل بین دانش فقه با دانش جامعه شناسی دانست که به دنبال نهادینه کردن فقه و شکوفایی معرفت فقهی و یا به دنبال بررسی کارکرد حکم فقهی برای جامعه می‌باشد.
رئیس موسسه شیعه شناسی فقه الاجتماع را شاخه‌ای از الهیات اجتماعی دانست که هم‌ردیف حدیث اجتماعی، اخلاق اجتماعی و کلام اجتماعی قرار می‌گیرد و افزود که در کشور ما «جامعه‌شناسی فقه» هنوز در مراحل ابتدایی است، اگرچه «جامعه‌شناسی حقوق» در جهان شناخته شده است.
از نکات مهم مطرح‌شده در این نشست، ضرورت تعریف دقیق فقه الاجتماع بود که باید شامل موضوع، اهداف، روش‌ها، مسائل، نظریه‌ها و تاریخچه این شاخه باشد. دکتر تقی‌زاده تأکید کرد: همان‌طور که موضوع فقه فردی؛ فرد مکلف است، موضوع فقه الاجتماع باید «جامعه مکلف» باشد، یعنی جامعه‌ای زنده، پویا، بالغ، عاقل و قادر به انجام تکالیف شرعی؛ در غیر این صورت، احکام فقط وضعی و اعتباری باقی می‌ماند.
دکتر تقی‌زاده در ادامه به بحث فلسفه و حیات اجتماعی از دیدگاه‌های مختلف از جمله نظریات استاد مرحوم مصباح یزدی پرداخت و تاکید کرد: جامعه باید به عنوان موجودی زنده و مستقل در نظر گرفته شود تا موضوع احکام تکلیفی قرار گیرد.
وی همچنین به سابقه تاریخی و فلسفی موضوع حیات اجتماعی در اندیشه سقراط، افلاطون و دیگر فیلسوفان اشاره و ضرورت توجه ویژه به این بحث در مطالعات فقه الاجتماع را یادآور شد.
در ادامه، دکتر تقی‌زاده بر ضرورت توجه به فقه مقایسه‌ای تأکید کرد و پیشنهاد داد از تجارب فقه یهودی، هندوئیسم و دیگر فرهنگ‌ها بهره‌برداری شود تا شناخت بهتری از فقه الاجتماع حاصل گردد.
در ادامه این نشست علمی، با بررسی دسته‌بندی موضوعات فقهی که شامل ابواب مالی، حقوقی، دینی، خانواده و امور عامه، تأکید شد که فقه الاجتماع باید فراتر از فقه فردی حرکت کرده و به مسائل عمومی و اجتماعی پاسخ دهد.
همچنین مباحثی درباره اهمیت زبان، نمادها و فطرت الهی به عنوان مبنای احکام فقهی مطرح شد و بر ضرورت تدوین نظام فقهی جامع برای اداره امور اجتماعی تأکید گردید.
در پایان جلسه، مقرر شد این سلسله مباحث با بررسی نظریه‌های جامعه‌شناسی معاصر و تطبیقی ادامه یابد تا به تدوین متنی مستند و کاربردی در حوزه فقه اجتماع منجر شود.
شایان ذکراست، این جلسه علمی با رویکردی میان‌رشته‌ای و تلفیقی، گامی مهم در توسعه مطالعات فقه اجتماع و ارتقای دانش بین‌رشته‌ای فقه و جامعه‌شناسی محسوب می‌شود که می‌تواند به بهبود روش‌های اجتهادی و پاسخ به نیازهای نوین اجتماعی کمک کند.