اشاره: کتاب سهجلدی «فقه روابط بینالملل» یکی از اولین گامها در ایجاد باب نوپدید «فقه روابط بینالملل» به شمار میآید. دکتر سید مهدی ساداتینژاد، نویسنده اثر، با تمرکز بر این موضوع، علاوه بر این کتاب، کتابها و مقالات دیگری را نیز پیرامون فقه روابط بینالملل تألیف کرده است. در زیر، گزارشی کوتاه از محتوای این مجموعه سهجلدی میآید.
مجموعه سهجلدی «فقه روابط بینالملل»، اثر محمدمهدی ساداتینژاد، به تحلیل و بررسی روابط بینالملل از دیدگاه فقهی میپردازد. نویسنده در این کتاب با استفاده از اصول و قواعد فقهی، به تحلیل مسائل مهمی مانند حقوق بشر، جنگ و صلح، همکاریهای بینالمللی، و مسائل حقوقی کشورها پرداخته است.
اهمیت این کتاب در این است که به مسائل فقهی در سطح بینالمللی پرداخته و به طور خاص رابطه میان فقه اسلامی و حقوق بینالملل را روشن میسازد؛ همچنین به بحثهایی مانند اصول اخلاقی در روابط بینالملل، مشکلات مربوط به اجرای فقه در سطح جهانی، و چالشهای مرتبط با تفاوتهای حقوقی بین کشورها پرداخته است. هدف این کتاب نشان دادن چگونگی پیادهسازی اصول فقهی در تنظیم روابط بینالملل و حل چالشهایی است که در تعاملات جهانی پیش میآید. کتاب همچنین به دنبال این است که نشان دهد فقه اسلامی میتواند راهحلهای عملی برای مسائل پیچیده بینالمللی ارائه دهد.
جلد اول
جلد اول کتاب، نگاهی به نقش بنیادی و اساسی در ایجاد و تبیین چارچوبهای نظری و مبانی فقهی برای فهم و تحلیل روابط بینالملل دارد. این جلد به دلیل تأکید بر تاریخ فقه روابط بینالملل و بررسی تحول دیدگاهها در دورههای مختلف ایرانی، مقدمهای جامع و مستحکم برای سایر بخشهای کتاب است. این جلد به مشتمل بر پنج فصل است که هر فصل به یکی از جنبههای تاریخی و نظری فقه روابط بینالملل پرداخته است. این جلد ابتدا مفاهیم کلیدی و پایه روابط بینالملل را توضیح میدهد، سپس به تحلیل دیدگاههای مختلف تاریخی از دوره قبل از مشروطه تا انقلاب اسلامی میپردازد و در نهایت روند تحول و تکامل مبانی فقهی را بررسی میکند.
فصل اول: کلیات و مفاهیم
در این فصل، مبانی و مفاهیم پایهای روابط بینالملل توضیح داده شده است؛ به همین منظور، ابتدا تعاریفی از دولت، حاکمیت، ملت و روابط بینالملل ارائه شده و سپس اهمیت شناخت درست این مفاهیم برای درک اصول فقهی در سیاستهای بینالمللی بیان گردیده است. این فصل مقدمهای برای زمینهسازی فهم فقهی و تاریخی روابط بینالملل است.
فصل دوم: فکر روابط بینالملل در دوره قبل از مشروطه
در این فصل نگاههای فقهی و سیاسی به روابط بینالملل پیش از مشروطه بررسی میشود. مباحث مطرح در این فصل، عبارتاند از:
- تأکید بر اصول حاکمیت مطلقه و نقش فقه در تنظیم روابط خارجی در آن دوران؛
- نگاهی به سیاستهای انفعالی و حفظ استقلال و عزت ملی در مقابله با قدرتهای خارجی؛
- چالشهای قدرتهای امپریالیستی و تأثیر آن بر رساندن مفاهیم جدید به فقه سنتی.
فصل سوم: مبانی و اصول فقهی روابط بینالملل در دوره مشروطه
این فصل تغییرات مهم فکری در دوره مشروطه را بررسی میکند. مباحث مطرح در این فصل، عبارتاند از:
- تأثیر نهضت مشروطه و ورود مفهوم قانون اساسی و حقوق بینالملل غربی؛
- بررسی تطور اصول فقهی از دیدگاه عدالت، حاکمیت و روابط بینالمللی در چارچوب مدرنیته؛
- چگونگی تلفیق آموزههای سنتی اسلامی با دانشهای نوین روابط بینالملل.
فصل چهارم: مبانی و اصول فقهی روابط بینالملل در دوره انقلاب اسلامی
در این فصل، تحولات اساسی پس از انقلاب اسلامی ایران مورد بحث قرار گرفته است؛ مباحثی از قبیل:
- گفتمان انقلابی و بازخوانی اصول فقه بهمنظور پاسخگویی به نیازهای جهانی جدید؛
- تأکید بر مفاهیمی همچون عدالت، آزادی، عدم سلطهپذیری و حمایت از ملتها در سیاست خارجی؛
- سیاست تعامل فعال و اخلاقمدارانه با کشورهای دیگر بر اساس آموزههای اسلامی.
فصل پنجم: بررسی سیر تحولات مبانی و اصول فقهی روابط بینالملل
در این فصل سیر تحول تاریخی مبانی فقهی روابط بینالملل تحلیل و جمعبندی میشود. مباحث مطرح در این فصل عبارتاند از:
- مرور دورههای مختلف از پیشا مشروطه تا انقلاب اسلامی و درک تحولات فکری و فقهی؛
- تأکید بر نقش اجتهاد و بازتفسیر مداوم فقه برای انطباق با شرایط جدید جهانی؛
- نشان دادن ضرورت استمرار پژوهش و بهروزرسانی دانش فقهی در حوزه روابط بینالملل.
جلد دوم
جلد دوم کتاب شامل پنج فصل است که هر فصل به بررسی جنبههای خاصی از نظریه فقهی روابط بینالملل در چارچوب مفاهیم دارالاسلام، دارالکفر و سایر تقسیمبندیهای فقهی میپردازد. در ادامه شرح مختصر و مفید هر فصل ارائه میشود. نویسنده در این جلد به تحلیل معیارها و تقسیمبندیهای مکانی- فقهی در نظام بینالملل میپردازد و نقشهشناسی جهان از منظر فقه شیعی را بررسی میکند. هدف اصلی این جلد، بیان چارچوبهای فقهی برای شناخت دقیقتر محدودههای اسلامی و غیر اسلامی و تحلیل روابط بین کشورها است.
فصل اول: بررسی معیارهای فقهی تعیین دارالاسلام و دارالکفر در نظام بینالمللی
در این فصل، نویسنده به تبیین و بررسی معیارهای فقهی میپردازد که بر اساس آنها حوزههای جغرافیایی و سیاسی به دارالاسلام یا دارالکفر تقسیم میشوند. معیارها شامل احکام شرعی پذیرفته شده، نوع حکومت و اجرای قوانین اسلامی، همچنین روابط سیاسی و فرهنگی با جامعه اسلامی است. نویسنده میکوشد نشانهها و شاخصهایی دقیق و مستدل از متون فقهی برای این تقسیمبندی استخراج کند و تأثیر این تعیین بر روابط سیاسی و حقوقی کشورها را بررسی نماید.
فصل دوم: نقشه جهان بر اساس نگاه فقهی به مفاهیم دارالاسلام و دارالکفر
در این فصل، بر اساس معیارهای فصل اول، نقشهای از جهان ترسیم میشود که نشان میدهد کدام مناطق و کشورها بهعنوان دارالاسلام یا دارالکفر شناخته میشوند.
نویسنده به شرح وضعیت جغرافیایی، تفاوتهای سیاسی و اقتصادی مناطق، و سازوکارهای تعامل میان این دو حوزه میپردازد و چالشهای ناشی از این تقسیمبندیها را نیز بازگو میکند.
فصل سوم: انواع کشورها در نظام بینالملل معاصر بر اساس دارهای مختلف مورد نظر فکر روابط بینالملل شیعی
این فصل به شرح طبقهبندی متنوعتری از کشورها میپردازد که فراتر از دارالاسلام و دارالکفر هستند و دستهبندیهای جدیدی مانند دارالحرب و دارالصلح را معرفی میکند. نویسنده با تحلیل این دستهبندیها، ویژگیها، حقوق و تعهدات مختلف هر نوع کشور را از دیدگاه فقهی تشریح میکند و نحوه تعاملات متقابل و سیاستهای مربوطه را توضیح میدهد.
فصل چهارم: نقشه جهان از منظر انواع دارها در فقه روابط بینالملل شیعی
در این فصل، نقشهای پیچیدهتر و گستردهتر از جهان ارائه میشود که علاوه بر دارالاسلام و دارالکفر، دیگر انواع دارها مانند دارالاماره و دارالذمه نیز در آن لحاظ شدهاند. تأثیرات این دستهبندیها بر سیاستهای بینالمللی، حقوق کشورها و نحوه تعاملات آنها با یکدیگر بهتفصیل تحلیل شده است. نویسنده نشان میدهد که این دیدگاه فقهی چگونه میتواند چارچوبی نوین برای فهم سیاست جهانی و روابط میان دولتها باشد.
جلد سوم
جلد سوم کتاب شامل پنج فصل است که موضوعات مهم و نوینی در زمینه مبانی نظری، امنیت، نفوذ و چالشهای بینالمللی را از منظر فقه شیعی بررسی میکند. در ادامه، معرفی و توضیح کوتاه هر فصل بهصورت خلاصه آمده است. این جلد به تبیین و تحلیل مبانی فقهی و فلسفی روابط بینالملل میپردازد و با بررسی نظریههای صلح انسانی، چالشهای جریانهای تکفیری، امنیت جهانی، و موضوع نفوذ، ابعاد نوین فقه روابط بینالملل را مطرح میکند. جلد سوم مکمل دو جلد قبلی است و به مسائل روز جهان اسلام و سیاست معاصر میپردازد.
فصل اول: مبانی و اصول فقهی نظریه صلح انسانی در روابط بینالملل باتکیهبر نگاه فلسفی فقهی امام خمینی(ره)
نویسنده در این فصل، با تحلیل عمیق مفهوم صلح بر اساس مبانی فلسفی و فقهی امام خمینی و تأکید بر ضرورت تحقق عدالت، احترام به کرامت انسانی و جلوگیری از جنگهای ناحق در روابط بینالملل، نشان میدهد چگونه دیدگاه امام خمینی میتواند چارچوبی اخلاقی برای سیاست جهانی ارائه دهد.
فصل دوم: جریانهای تکفیری و سوءاستفاده از جهاد در فقه روابط بینالملل
در این فصل، جریانهای تکفیری و نقد سوءاستفادههای آنان از مفهوم جهاد برای اهداف خشونتآمیز بررسی شده و آثاری که این جریانها بر امنیت مناطق اسلامی و روابط بینالملل دارند تحلیل گردیدهاند. همچنین بر ضرورت بازخوانی صحیح و اجتهادی فقه جهاد بهمنظور جلوگیری از تحریفات تأکید گردیده است.
فصل سوم: مبانی و اصول امنیت در نظام بینالملل در نگاه فقهی آیتﷲ خامنهای (حفظهﷲ)
نویسنده در این فصل، ضمن تبیین امنیت بهعنوان یکی از عناصر کلیدی روابط بینالملل، به بررسی دیدگاه فقهی و سیاسی آیتﷲ خامنهای درباره امنیت، حفظ استقلال و مقابله با تهدیدات خارجی پرداخته است. او در خلال مباحث، همچنین اهمیت امنیت پایدار مبتنی بر عدالت و اصول اخلاقی در سیاستهای بینالمللی را نیز یادآور شده است.
فصل چهارم: نفوذ در فقه روابط بینالملل شیعی؛ مطالعه تطبیقی نگاه فقهای سه دوره پیشامشروطه، مشروطه و انقلاب اسلامی
این فصل به بررسی مفهوم نفوذ و تأثیر آن بر سیاستهای خارجی از منظر فقهای سه دوره تاریخی پرداخته و با تحلیل تفاوت دیدگاههای فقهی و راهکارهای مقابله با نفوذ در هر دوره، تلاش داشته است تا تحول نگرشهای فقهی نسبت به موضوع نفوذ در طول تاریخ را نشان دهد.
فصل پنجم: نفوذ و راههای مقابله آن از نگاه امام خامنهای (حفظ ﷲ)
نویسنده در این فصل، با تشریح راهبردها و راهکارهای امام خامنهای برای مقابله با نفوذ استعماری و خارجی و بیان اهمیت ایستادگی، حفظ استقلال و ارتقای دیپلماسی فقهی-سیاسی برای مقابله مؤثر، راهکارهای عملی برای مواجهه با تهدیدات نفوذ در عرصه بینالملل را ارائه میکند.
