تکالیف شهروندی، کمتر به‌عنوان یک دانش، و فقه تکالیف شهروندی نیز کمتر به‌عنوان یک باب فقهی مطرح شده است. همان‌طور که به قول آیت‌الله بروجردی، فقه شیعه حاشیه بر فقه اهل‌سنت بوده است، تکالیف شهروندی نیز همواره ذیل حقوق شهروندی قرار می‌گرفته است؛ یا به جهت فرع بودن و اهمیت کمتر آن، و یا ازاین‌رو که هر حقی ملازم با تکلیفی در سوی دیگر است و لذا ذکر حقوق شهروندی، ما را بی‌نیاز از تکالیف شهروندی می‌نماید. همین امر موجب شده است تا کمتر پژوهشی با عنوان «تکالیف شهروندی» صورت گرفته باشد. باتوجه‌به این امر، در زیر نمایه مقالات شهروندی که طبیعتاً اکثر قریب به‌اتفاق آنها در موضوع حقوق شهروندی هستند از نگاه شما می‌گذرد. باتوجه‌به کثرت مقالات در این موضوع، تلاش شده است در سه بخش قرآن و حدیث، فقهی و حقوقی، و جانمایی شوند.
ادامه …

اشاره: کتاب‌های فقهی در مورد قضا کم نیست اما بسیاری از آنها به یک یا چند موضوع از مباحث قضاوت پرداخته‌اند و کمتر کتابی وجود دارد که نگاهی کلی و همه‌جانبه به مسائل قضا که همه مسائل آن را شامل شود داشته باشد. البته در باب فقه‌القضا در کتب فقهی، این مطلب به‌تفصیل بیان شده است که خارج از موضوع بحث ماست. در زیر، برخی از مهم‌ترین کتاب‌هایی که خارج از تقریرات دروس خارج، به فقه قضا به‌صورت تفصیلی و کلی پرداخته‌اند، به‌صورت کوتاه گزارش می‌شوند. ادامه …

وجود یا عدم وجود ادله جدید در دانش فقه، از چالش‌های مهم ابواب نوپدید فقهی در عصر حاضر است که یکی از مهم‌ترین و نوپدیدترین آنها، باب فقه تکالیف شهروندی است. از سویی، سنتی‌ها اضافه شدن هیچ دلیلی به دانش اصول فقه را برنمی‌تابند؛ و از سویی دیگر، نواندیشان به ادله‌ای مانند اصل عدالت، اصل کرامت و مقاصد شریعت تأکید می‌ورزند. حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدعلی خادمی کوشا، مدیر گروه «دانش‌های وابسته به فقه» پژوهشکده فقه و حقوق، معتقد است فارغ از پذیرش یا عدم‌پذیرش این ادله، لازم است در دانش اصول فقه، به‌صورت تفصیلی مورد بحث قرار گیرند. عضو شورای علمی گروه مبادی فقه معاصر پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر، در این یادداشت شفاهی اختصاصی، به واکاوی ابعاد ادله نوپرداخت در مسائل مستحدثه به‌خصوص فقه تکالیف شهروندی می‌پردازد. ادامه …

هر چه‌قدر حقوق شهروندی، مفهومی نوپدید است که پرداخت فقهی به آن نیز دیرینه چندانی ندارد، تکالیف شهروندی مفهومی، نوپدیدتر از آن است که گفتمان فقهی آن نیز به‌تازگی مطرح شده است؛ بنابراین بیش از اینکه به حل مسائل و تولید قواعد و ادله آن پرداخته شود، لازم است ابتدا مراد دقیق از آن روشن شود. این موضوع را با حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی شریفی، دبیر گروه «فقه امور شهروندی» پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر در میان گذاشتیم. این استاد و پژوهشگر حقوق شهروندی، ابعاد گوناگون تکالیف مرتبط با حوزه شهروندی و مراد دقیق از تکالیف شهروندی را بیان کرد. به باور شریفی، حقوق شهروندی اگرچه تکالیفی را به عهده دولت می‌گذارد، اما این تکالیف، تکالیف شهروندی نام نمی‌گیرند. مشروح گفتگوی اختصاصی فقه معاصر، با این نویسنده و پژوهشگر فقه حقوق شهروندی، از نگاه شما می‌گذرد: ادامه …

اشاره: هر چه‌قدر فقه حقوق شهروندی، امری نوپدید است، فقه تکالیف شهروندی از آن هم جدیدتر است. دررابطه‌با مسائل فقه شهروندی از جمله فقه تکالیف شهروندی، برخی معتقدند باید در اصول فقه، تغییری جدی ایجاد کرد؛ وگرنه با روش و ادله کنونی این دانش، نمی‌توان انتظار پاسخ‌های کارآمد به پرسش‌های فقه تکالیف شهروندی داشت. این موضوع را با آیت‌الله کاظم قاضی‌زاده، در میان گذاشتیم. رئیس مؤسسه فهیم که از دغدغه‌مندان مباحث فقه شهروندی به شمار می‌رود، معتقد است رویکرد تنجیزی و تعذیری اصول فقه فعلی، منافاتی با لزوم توجه در گزاره‌های فقهی به امور دنیوی مردم ندارد. رئیس مؤسسه فهیم البته درعین‌حال، از لزوم پرداخت بیشتر به برخی ادله مانند عقل، سیره‌های عقلایی مستحدث و مقاصد شریعت، در دانش اصول فقه سخن می‌گوید. مشروح گفتگوی اختصاصی فقه معاصر با استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، به‌قرار زیر است: ادامه …