رئیس پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر، در گفتگوی اختصاصی با فقه معاصر:

مشهور است که باید موضوعات را به مردم واگذار کرد و فقیه صرفاً به بیان حکم شرعی بپردازد. آیت‌الله سید مجتبی نورمفیدی اما معتقد است این گزاره دقیق نیست. رئیس پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر قائل است که هم باید بین موضوع و مصداق فرق گذاشت و هم اینکه انواع موضوعات را یکسان ننگریست. استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، برای بیان مرجع تشخیص موضوعات فقهی، مقدمه مفصلی را بیان کرد که پایه اصلی آن، بر تفاوت مهم و جدی میان موضوع و مصداق بود. مشروح گفتگوی اختصاصی فقه معاصر با رئیس پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر، از نگاه شما می‌گذرد:🔻

ادامه 

علی‌اصغر همایون

موضوع‌شناسی، یک دانش است یا یک عرصه مطالعاتی؟ چنین چیزی روشن نیست. اما آنچه مشخص است این است که برای کشف حکم شرعی، حتماً باید موضوع آن، روشن باشد. این امر نیازمند شناخت دقیق موضوع حکم است که از آن، به موضوع‌شناسی یاد می‌شود. موضوع‌شناسی سابقه‌ای به دیرینگی دانش فقه دارد؛ چرا که فقیهان برای بیان احکام شرعی، ناگزیر از شناخت موضوعات این احکام بوده‌اند؛ اما گستردگی و پیچیدگی موضوعات معاصر، اهمیت آن را دوچندان کرده و البته چالش‌های فراروی آن را نیز افزون کرده است. برخی از کتاب‌های مهم در موضوع‌شناسی در مطالب مستقلی، گزارش شدند. همچنین مهم‌ترین مقالات موضوع‌شناسی، در نمایه مقالات لیست شدند. کتاب‌هایی که به موضوع‌شناسی موضوعات مهم فقه معاصر پرداخته بودند نیز در ضمن گزارش مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی، بیان گردیدند. در این گزارش اما، به بیان کتاب‌هایی می‌پردازیم که موضوع‌شناسی را به‌صورت کلی و نه به‌صورت یک تک موضوع و با تمرکز بر فقه معاصر، مورد واکاوی قرار داده‌اند. در ادامه علاوه بر کتاب‌ها، مهم‌ترین پایان‌نامه‌هایی که موضوع‌شناسی را به نگاهی کلی و البته مختص به فقه معاصر مورد بحث قرار داده‌اند را لیست کرده‌ایم. ادامه 

استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، در گفتگوی اختصاصی با فقه معاصر:

دررابطه‌با اینکه مرجع تشخیص موضوعات احکام فقهی و مصادیق آنها، چه کسی است، کمتر بحث تفصیلی و مستقلی در دانش‌های فقه و اصول فقه صورت گرفته است؛ همین امر موجب شده است که محل نزاع، نظریات و ادله هر نظریه به‌روشنی معلوم نباشد. آیت‌الله محمد محمدی‌قائینی، معتقد است نه در موضوعات می‌توان گفت که مرجع تشخیص آن، همیشه عرف است و نه در مصادیق می‌توان چنین ادعایی کرد. او هم در موضوعات و هم در مصادیق، اقسام گوناگونی را تصویر می‌کند که هر کدام، مرجع تشخیص متفاوتی دارند. مشروح گفتگوی اختصاصی فقه معاصر با این استاد و پژوهشگر حوزه علمیه قم، به‌قرار زیر است:🔻 ادامه 

عضو هیئت‌علمی و معاون آموزش دانشگاه مفید، در گفتگوی اختصاصی با فقه معاصر:

ازآنجاکه هر حکم، نیازمند موضوع است و شناخت حکم بدون شناخت موضوع، میسر نیست، بنابراین عمر موضوع‌شناسی به‌اندازه عمر حکم‌شناسی است؛ اما آیا این بدین معنا است که فقها در طول تاریخ، همواره به موضوع‌شناسی توجه داشته‌اند؟
حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر سید مهدی نریمانی زمان‌آبادی معتقد است فقدان دانشگاه و بسیط بودنِ موضوعات در گذشته، موجب می‌شده که فقها به‌تنهایی و بدون نیاز به کسب دانشی خاص یا مشورت با متخصصین، بتوانند موضوع‌شناسی کنند درحالی‌که دررابطه با موضوعات پیچیده کنونی، چنین چیزی امکان‌پذیر نیست.
این استاد حوزه و دانشگاه اما این مسئله را به معنای عدم اهمیت فقهای پیشین به موضوع‌شناسی نمی‌داند. مشروح گفتگوی اختصاصی فقه معاصر با عضو هیئت‌علمی و معاون آموزش دانشگاه مفید در موضوع رویکرد فقها در موضوع‌شناسی، به‌قرار زیر است: 🔻 ادامه 

مدیرگروه اقتصاد مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی، در گفتگوی اختصاصی با فقه معاصر:

شاید در کمتر کتاب فقهی بتوان بحثی از موضوع‌شناسی یک گزاره فقهی را یافت. همین امر موجب شده تا این باور تقویت شود که فقها به موضوع‌شناسی، اهمیت چندانی نمی‌دهند. حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر مهدی خطیبی اما معتقد است عدم بحث فقها از موضوع‌شناسی در کتب فقهی، دلایل دیگری دارد که هیچ یک، به معنای عدم اهمیت‌دادن ایشان به موضوع‌شناسی نیست. عضو هیئت‌علمی گروه اقتصاد مؤسسه امام خمینی، موضوع‌شناسی فقهای در گذشته را فاقد روش منسجم می‌داند و البته یکی از دلایل آن را نیز بساطت موضوعات پیشین عنوان می‌کند. مشروح گفتگوی اختصاصی فقه معاصر با مدیرگروه اقتصاد مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی، پیرامون رویکرد تاریخی فقها در موضوع‌شناسی، در پی می‌آید:🔻 ادامه 

محمد پورمند

مؤسسه «موضوع‌شناسی احکام فقهی» در بیش از ده سالی که از عمر آن می‌گذرد، محل تشویق‌ها و انتقادات گوناگونی بوده است. مهم‌ترین وجه تأیید این مؤسسه از سوی فقه‌پژوهان، حل کردن چالش قدیمی عدم آشنایی یا آشنایی محدود فقها و مکلفین با موضوع دقیق احکام فقهی بوده است، و مهم‌ترین انتقاد به مؤسسه نیز نادرستی ورود یک مؤسسه به موضوع‌شناسی و ازبین‌بردن نقش مکلّفین در شناخت موضوعات بوده است. پیش از داوری پیرامون درستی یا نادرستی نظریات، به نظر می‌رسد ابتدا باید تصویر درست و کاملی از مؤسسه و تلاش‌های صورت گرفته در آن ارائه کرد و سپس فعالیت‌های آن را به بوته نقد گذارد. در زیر گزارشی تفصیلی از فعالیت‌های مؤسسه در تقریباً دهه ابتدای فعالیت آن می‌آید: ادامه 

دبیر گروه فقه و حقوق مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، در گفتگوی اختصاصی با فقه معاصر

موضوع‌شناسی در فقه شیعه اگرچه از ابتدای تشکیل دانش فقه وجود داشته است؛ اما ایجاد گفتمان آن و رجوع جدی به متخصصین برای فهم موضوعات پیچیده دوران معاصر، در دهه‌های اخیر مرسوم شده است. شاید مهم‌ترین فعالیت در این زمینه را بتوان تشکیل مؤسسه موضوع‌شناسی احکام فقهی دانست. اما آیا اهل‌سنت نیز تلاش‌هایی جدی برای واکاوی دقیق موضوعات احکام فقهی داشته‌اند. حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید علیرضا حسینی معتقد است اگرچه برخی تلاش‌ها از سوی فقهای معاصر اهل‌سنت در این راستا دیده می‌شود اما اصل اولی در فقهای اهل‌سنت، عدم اعتنا به مباحث موضوع‌شناسی است. مشروح گفتگوی اختصاصی و جذاب فقه معاصر با این استاد و پژوهشگر حوزه علمیه قم، در پی می‌آید: ادامه 

حجت‌الاسلام‌والمسلمین مهدی مهریزی، در گفتگوی اختصاصی با فقه معاصر:

حجت‌الاسلام مهدی مهریزی، علاوه بر تدریس و پژوهش در عرصه‌های مختلف دانش فقه، یک کتابشناس قهار نیز به شمار می‌آید. قریب به سه دهه مدیریت کتابخانه تخصصی فقه و حقوق، وی را یکی از آشناترین افراد با جدیدترین نگاشته‌های فقهی جهان اسلام قرار داده است. با وی پیرامون موضوع‌شناسی در فقه اهل‌سنت، به گفتگو نشستیم. وی معتقد است اهل‌سنت موضوع‌شناسی را علاوه بر اینکه به‌صورت فردی پیگیری می‌کرده‌اند، به‌صورت سازمانی نیز بیش از ۴۰ سال است که انجام می‌دهند؛ رویکردی که باید در فقه شیعه نیز مورد توجه قرار گیرد. مشروح گفتگوی اختصاصی فقه معاصر با مدیر کتابخانه فقه و حقوق، در پی می‌آید:🔻 ادامه 

نگاهی به کتاب «موضوع‌شناسی، دانشی نو»؛

محمدصادق ابراهیمی

موضوع‌شناسی، دانشی نو، اثر تحقیقی و فقهی است که توسط جناب آقای استاد عباس ظهیری تألیف و تدوین شده است. انتشارات مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم این اثر را در ۲۰۸ صفحه وزیری، به سال ۱۳۹۸ چاپ و منتشر کرده است. نوشته پیش‌رو گزارش محتوایی این کتاب است. ادامه 

نگاهی به کتاب «علم موضوع‌شناسی (فقه الموضوعات)»

محمدصادق ابراهیمی

علم موضوع‌شناسی (فقه الموضوعات) کتابی است که توسط دکتر محمدجعفر لنگرودی نگاشته شده و انتشارات گنج دانش آن را در ۱۶۸ صفحه وزیری، به سال ۱۳۹۷ در تهران، چاپ و منتشر کرده است. این کتاب، حاوی نکاتی گوناگون در قالب شش اصل کلی پیرامون موضوع‌شناسی است. باری، قلم نویسنده و نوع ورود و خروج او به مباحث، حاکی از این است که صرفاً در مقام بیان جستارها و نکاتی پیرامون موضوع‌شناسی بوده است نه نوشته‌ای منسجم و دارای ارتباط روشن بین مطالب. نوشته پیش‌رو گزارش محتوایی این کتاب است. ادامه