نشست «ابعاد کاربردی سازی گزاره های فقهی» از سلسله نشست های یکشنبه های روش، یکشنبه هشتم مهرماه در پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر برگزار شد.
در ابتدای این نشست حجت‌الاسلام و المسلمین محمدکاظم حقانی فضل با بیان اینکه پیرامون عنوان «کاربردی سازی گزاره های فقهی» چند ابهام و چند نکته در ذهن او پیش آمده به پیش از طرح ابهامات و نکات خود به بیان دو مقدمه پرداخته و گفت: مقدمه اول اینکه باید از منظر «دین شناسانه» به این بحث نگریست و منظورم از دین شناسی یعنی غرض شارع از دین چیست؟ و مقدمه هم آنکه ما درباره فقهی حرف میزنیم که درست فهمیده شده یعنی بحث این است که اگر ما فقه را درست نفهمیم چه چیزی را می‌خواهیم کاربردی کنیم؟
مدیر دانشنامه فقه معاصر در ادامه به بیان ابهامات عنوان «کاربردی سازی گزاره های فقهی» از دیدگاه خود پرداخت و گفت: اولین ابهام از نظر حقیر این است که اصلا فقه یعنی چه؟ فقه یک دانش شکل یافته است که انبوهی گزاره داره و بسیاری از این گزاره ها هم به کاربرد ربطی ندارند. ابهام دوم آن است که مقصود از کاربردی سازی چیست؟ مقصود از کاربردی سازی یا اجرایی شدن و تسهیل گری دین است، یا مقصود هنجاری سازی دین است و یا مقصود قانونی سازی دین است. اگر مقصود اجرایی شدن دین و تسهیلگری امر دین باشد باید گفت دین قابلیت اجرایی دارد چه اینکه دین لاضرر دارد، قبح تکلیف ما لایطاق دارد، قاعده میسور دارد. تسهیلگری نیز یک امر جامعه شناختی است و کار فقه نیست. اگر مقصود هنجاری کردن دین است که تنها موضوعات رفتارها کار فقیه است و بخش عمده اش ربطی به دستگاه فقاهت ندارد.
در ادامه حقانی فضل به بیان نکاتی پیرامون ابعاد کاربردی سازی پرداخت و با بیان اینکه مخاطب احکام باید در کاربردی سازی مشخص شود بیان کرد: مسئله دیگر پیوندیست که اجرا یا کاربرد با تدریج دارد. خیلی از احکام در عالم واقع در ظروف خاصی پذیرش ندارند؛ پرسش این است که اینجا تدریج در اجرایی کردن این احکام چه جایگاهی دارد؟ نکته بعدی توجه به نظام مندی است. امروزه ما نظام فقه را یک نظام به هم پیوسته می‌بینیم اما از قواعدی همچون «ما لا یدرک کله لا یترک کله» می فهمیم که گویا دین یک نظام ناپیوسته دارد.
وی در انتهای ارائه خویش با بیان اینکه ما تصویری از وضعیت مطلوب نداریم افزود: باید یک پژوهش مصاحبه محور با جمعی از اعلام صورت بگیرد تا تصویر وضعیت مطلوب برای ما حاصل شود.
حقانی فضل نتیجه گیری بحث خود را عدم صلاحیت فقه موجود برای کاربردی سازی و ضرورت تاسیس فقهی اجرا محور اعلام نمود.
در ادامه حجت‌الاسلام و المسلمین علیرضا پیروزمند در مقام نقد ارائه حقانی فضل با بیان اینکه می توان کاربردی سازی فقه را به معنای تحقق فقه گرفت و فقه را نیز مجموعه استنباطات فقه بصورت روش مند از کتاب و سنت دانست بیان کرد: موضوع کاربردی‌سازی فقهی نیست ولی دستگاه فقاهت تا آخرین مرحله کاربردی‌سازی باید حضور داشته باشد.
وی در ادامه برای پیگیری نگاه دین شناسانه حقانی فضل دین را احکام سرپرستی فرد و جامع معنی کرد و افزود: تلقی ما از دین یک امر ثابت است یعنی همه به یک اندازه مکلفند ولی اگر از منظر دین شناسی گفتیم دین برای سرپرستی تکامل آمده یعنی شریعت قدرت پرورش دارد یعنی احکام کلاس اولش با کلاس دهمش یکی نیست اینجا ما در این زمینه میتوانیم بگوییم شارع مقدس می‌خواسته فرد و جامعه را تربیت کند و تربیت یک امر تدریجی است و صیرورت دارد لذا یک کار سخت مضاعفی متوجه فقیه میشود و آن این است که بتواند این صیرورت را ترسیم کند.
وی در ادامه به ضرورت رسیدن به نگاه مشترک با حقانی فضل تاکید کرده و افزود: ما اگر کاربردی سازی دین را به معنای تحقق و اقامه دین بگیریم در وهله اول این امر متوجه ولی فقیه است و اینگونه ابهام مخاطب کاربردی سازی نیز حل می شود.