حجت‌الاسلام والمسلمین عباس خاک، استاد و پژوهشگر فقهی حوزه علمیه، ۱۴ آذر ماه در نشست علمی «مسئله‌شناسی فقهی خاک» که از سوی پژوهشگاه فقه معاصر برگزار شد، گفت: بنده به عنوان یک کارشناس که بیش از ۲۰ سال در این عرصه کار کرده‌ام معتقدم اگر به بحث آب و خاک و زمین درست پرداخته شده و مدیریت درستی در قبال آن اتخاذ کنیم مشکلات اقتصادی همه جهان و ایران حل خواهد شد.
وی افزود: سخن رهبر معظم انقلاب اسلامی هم در دیدارهای عمومی و خصوصی با کارشناسان این است که اگر در مدیریت آب و خاک درست عمل کنیم مشکل اقتصادی نخواهیم داشت. همچنین این مسئله از لسان روایات هم قابل بحث است از جمله امام علی(ع) در روایتی فرمودند که اگر کسی آب و خاک داشته باشد و فقیر باشد از رحمت خدا دور است.
حجت‌الاسلام خاک با بیان اینکه ما هم آب و خاک به اندازه کافی داریم، اظهار کرد: چین یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون جمعیت دارد که ۳۰۰ میلیون آن‌ها هم مسلمان و مقدار اندکی از آن‌ها یعنی حدود پنج درصد شیعه هستند و با مدیریت نسبتا بهینه خاک و زمین و آب به رشد خوبی رسیده‌اند.
فهرست مطالب
ضعف مدیریت و بحران‌های آب و خاک
این استاد حوزه علمیه با تاکید بر اینکه نباید در بازی بحران آب بیافتیم، بیان کرد: به نظر بنده اولین مشکل در این عرصه، جهل و کم‌اطلاعی است و وظیفه حوزه است که با فقه زمین و خاک به رفع این جهل بپردازد. بحران آب و خاکی که ما امروز داریم ناشی از ضعف مدیریت است و حوزه باید بنویسند و بگوید و حداقل مسئولان را نسبت به حقیقت آگاه کند که اگر مدیریت‌ها درست شوند مشکلات کاهش خواهد یافت.
وی اضافه کرد: ما آنقدر زمین با وضعیت مناسب داریم که همه مردم می‌توانند مسکن داشته باشند و آنقدر زمین حاصلخیز داریم که نیازی نیست هیچ محصولی را وارد کشور کنیم.
استاد حوزه علمیه بیان کرد: چند وقت قبل کارشناسانی از چین به ایران آمدند و تحقیقاتی انجام دادند و گفتند که فقط زمین‌های استان گیلان ظرفیت تامین برنج ۳۰۰ میلیون نفر را دارد در حالی که ما در چند استان دیگر هم برنج می‌کاریم البته به خاطر مشکلاتی که برای آب پیش آمد مقداری این کاشت کمتر شد و باز مشکل داریم.
خاک اضافه کرد: مشکل دیگر در بحث زمین این است که شناخت کشاورزان و مردم و مهندسان و اطلاع آن‌ها از وضعیت کاشت بذر و قابلیت زمین، کم است در حالی که ممکن است در همین قم بتوان محصولاتی کاشت که تاکنون اطلاعی از آن نداشته‌ایم.
نقش عوامل معنوی در بهبود معیشت
خاک با بیان اینکه خداوند در سوره مبارکه الرحمان به ریشه‌های با ساقه و بی‌ساقه و… اشاره کرده و اینکه آن‌ها خدا را سجده می‌کند «وَالنَّجْمُ وَالشَّجَرُ يَسْجُدَانِ»، اظهار کرد: برخی مفسران گفته‌اند یعنی هرقدر سجده خدا بیشتر شود نزول رحمت و باران خدا بیشتر خواهد شد، بنابراین به عوامل معنوی هم در بهبود وضعیت زندگی و معیشت نباید بی‌توجه باشیم.
این پژوهشگر تصریح کرد: اگر گونه‌های گیاهی در خاک حاصلخیز ما مدیریت شود گونه‌های جانوری از این گیاهان خواهند خورد و کمتر از بین می‌روند و مردم هم از آن استفاده کرده و نیاز به طبابت کمتر خواهد شد و به تعبیر علامه حسن‌زاده جانواران خودشان می‌دانند چه گیاهی مصرف کنند که بیمار نشوند.
مصداقی از قتل نفس
استاد و پژوهشگر فقهی حوزه با اشاره به آیه «مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَيِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًا مِنْهُمْ بَعْدَ ذَلِكَ فِي الْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ»، اظهار کرد: ما معمولا دو معنا را درباره این آیه شنیده‌ایم یکی تیرزدن و کشتن و انداختن کسی در آب و دریا و آتش است یا اگر معلمی در حوزه و دانشگاه افکار کسی را خراب کند مانند این است که کسی را کشته است و متاسفانه الان عده‌ای این کار دوم را انجام می‌دهند و متاسفانه درصد قابل توجهی برخورد اندیشه و فکری و رفتاری خوبی با دانشجویان و دانش‌آموزان ندارند.
خاک اضافه کرد: برداشت دیگری که از آیه می‌توان کرد این است که ای انسان اگر تو می‌توانستی کشاورزی و دامداری را توسعه بدهی و ندادی و برعکس کارهایی کردی که محیط زیست از بین رفت و هوا آلوده شد؛ طبق آمار سالانه ۱۵ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا در تهران مردند، این هم مصداقی از قتل نفس است. کاهش عمر افرادی که می‌توانند ده تا ۱۵ سال بیشتر عمر کننده هم می‌توان مصداق دیگری باشد.
وی با اشاره به اهتمام مقام معظم رهبری به حفظ محیط زیست، افزود: مقام معظم رهبری فرمودند بالای دوهزار متر ارتفاع را مجوز ساخت ندهید و البته جوی هم درست شد چون برخی اقداماتی را در این زمینه انجام داده بودند و قصد داشتند وارد این ارتفاع شده و ساخت و ساز کنند همچنین بوستان چندهزار هکتاری در اتوبان شهید بابایی که در اختیار یک مجموعه بود به دستور ایشان پس گرفته و به بوستان تبدیل شد.
فرسایش بی‌دلیل خاک؛ چالشی جهانی
استاد حوزه با بیان اینکه یکی از چالش‌های جهانی فرسایش خاک است، اضافه کرد: برای جلوگیری از این مسئله حتی مستندات فقهی داریم که اگر به آن توجه شده بود ما اینقدر مشکل نداشتیم؛ متاسفانه جهل در نوع شخم و کیفیت کاشت و برداشت آسیب‌هایی به کشور زده است به عنوان مثال؛ سیل گرگان در چند سال قبل ناشی از قطع درختان بود و سبب شد آسیب جدی وارد شود.
این پژوهشگر گفت: ساختن سدهای ما روی اصول درست انجام نشده است. سدهای انگلیسی‌ها حداقل صدسال رسوب نمی‌گیرد و بعد از ۳۰۰ سال رسوب‌زدایی می‌کنند ولی سدهایی که ما می‌سازیم عمدتا زیر ۱۵ سال نیازمند رسوب‌زدایی است.
خاک در ادامه به برخی قواعد فقهی برای حفظ محیط زیست اشاره کرد و ادامه داد: یکی از این قواعد را می‌توان از برخورد پیامبر(ص) با سمرة بن جندب به دست آورد زیرا درخت او در منزل همسایه قرار داشت و سمره بدون رعایت جوانب مزاحمت برای خانواده همسایه‌اش ایجاد می‌کرد و در نهایت پیامبر(ص) دستور دادند این درخت باید قطع شود بنابراین توسعه فضای سبز نباید منجر به آزار مردم شود.
پیشنهادی برای کاهش بیکاری و ساخت مسکن
خاک با بیان اینکه امام خمینی(ره) فرمودند من قاعده‌ای غنیتر از قاعده لاضرر و لا ضرار را برای استفاده در ابعاد مختلف اجتماعی مفید نمی‌دانم، اضافه کرد: چرا امروز آپارتمان‌های کوچک در شهرها ساخته می‌شود؟ بنده با دلیل اثبات کردم کسانی که خانه ندارند اگر هزار متر زمینه به آن‌ها بدهید هم خانه خواهند ساخت و هم مشکل اشتغال حل خواهد شد. یکی از کارهای برزیل و چین همین بوده و مشکل اشتغال خودشان را از این طریق حل کرده‌اند بدون اینکه بخواهند اشتغال دولتی را افزایش دهند.
وی با بیان اینکه قاعده حرمت جان و مال مؤمن که ده‌ها حدیث و آیه دارد و امام خمینی بسیاری از مشکلات را براساس این قاعده حل کردند از دیگر قواعد مفید در این عرصه است، اظهار کرد: بنده معتقدم راه‌هایی وجود دارد که بخش زیادی از کشور تا ده سال آینده به فضای سبز و وضعیت کاشت مناسب تبدیل شود.
وی در پاسخ به این پرسش که سخنان شما زیباست و آن را به قواعد فقهی مستند می‌کنید ولی چرا اجرا نشده‌اند که ما ثمره آن را ببینیم گفت: متاسفانه منافع یکسری افراد با برخی طرح‌ها در خطر می‌افتد؛ الان ما خودمان می‌توانیم روغن و برنج تولید کنیم و تولید آن در یکسال اخیر افزایش هم یافته است ولی چرا چون منافع برخی افراد در کار است موانعی ایجاد می‌کنند تا از سود واردات بهره‌مند شوند.
خاک با بیان اینکه به تدریج در سال‌های پیش‌رو وضعیت مسکن و اقلام پایه مصرفی مردم بهتر خواهد شد، اضافه کرد: ما هدر رفت آب زیاد داریم و اگر آبخیزداری درستی ایجاد کنیم و سدها درست طراحی شوند بسیاری از مشکلات حل خواهد شد. به عنوانن نمونه استهبان چون آبخیزداری درستی دارد بهترین انجیر با کیفیت را تولید می‌کند؛ بنابراین دانش استفاده درست از آب و زمین باید به مردم منتقل و تبیین شود.