حجت‌الاسلام دکتر احمدعلی قانع، اگرچه استاد دانشگاه است و علاوه بر تسلط بر زبان‌های عربی و انگلیسی، سال‌ها در کشورهای گوناگون نیز به فعالیت پرداخته است؛ اما رویکرد وی به دانش فقه، مرزبندی روشنی با نواندیشان دینی و روشنفکران دارد. نظارت بر کلان پروژه فقه مدیریت شهری و نگارش کتب متعدد پیرامون موضوع معاصر از قبیل وقف پول، فرهنگ و رسانه و… او را یکی از جدی‌ترین افراد در توسعه و تعمیق فقه معاصر قرار داده است. با او درمورد وظیفه حکومت اسلامی پیرامون تشویق شهروندان به امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر گفتگو کردیم. به باور وی، امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر، امری فردی نیست که دخالت حکومت در آن، نابجا تلقی شود؛ بلکه فلسفه تشکیل حکومت دینی، انجام این فریضه و حمایت از انجام آن توسط شهروندان است. مشروح گفتگوی اختصاصی فقه معاصر با دانشیار دانشگاه امام صادق^(ع)، از نگاه شما می‌گذرد:

فقه معاصر: آیا ترویج امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر در میان جامعه، امری مطلوب است یا اینکه این فریضه، اساساً برای موارد اضطرار و قلیلی جعل شده است؟

قانع: امربه‌معروف نهی‌ازمنکر در میان جامعه امری بسیار مطلوب است. این فریضه برای همه موارد است و فقط برای موارد قلیلی مثل اضطرار جعل نشده است.

در واقع، همه کارهای خوب و همه کارهای بد، ذیل امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر قرار می‌گیرند. کارهای خوب، مثل واجبات و محرمات؛ و کارهای بد، مثل محرمات و مکروهات. همان‌طور که امر به واجب، واجب است؛ امر به مستحب نیز مستحب خواهد بود. همین‌طور نهی از حرام، واجب؛ و نهی از مکروه، مستحب است. بنابراین مهم نیست که کاری کوچک است یا بزرگ؛ بلکه وقتی خداوند متعال می‌خواهد جامعه در همه سطوح، چه سطوح فردی و چه سطوح اجتماعی، اصلاح شود، راهکارش، امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر است.

فقه معاصر: آیا حکومت اسلامی وظیفه‌ای پیرامون تشویق شهروندان برای انجام امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر دارد؟

قانع: بله، اساساً یکی از دلایل ضرورت تشکیل حکومت اسلامی، این است که اسلام، قدرت باشد تا بتواند امربه‌معروف و نهی از منکرهای بزرگی که تنها با استفاده از قدرت حکومتی قابل انجام است را انجام دهد؛ لذا این اصل، اساساً ضرورت تشکیل حکومت اسلامی را تفسیر می‌کند. ازطرف دیگر، افراد آمر به معروف و ناهی از منکر، نیاز به پشتوانه‌ای دارند تا در مقابل انجام‌دهنده منکر یا ترک‌کننده معروف، از آن‌ها حمایت کند. اگر ما می‌بینیم الان مردم بعد از ۴۴ سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در انجام امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر کوتاهی می‌کنند، بنده دلیل اصلی‌اش را این می‌بینم که حکومت، به‌ویژه دستگاه قضا، از آمران به معروف و ناهیان از منکر به‌خوبی حمایت نکرده است. بارها شنیده‌ام که وقتی میان آمر به معروف و ناهی از منکر، با شخصی که تارک به معروف یا انجام‌دهنده منکر بوده، اختلاف و دعوا مناقشه پیش‌آمده و کارش به دادگاه کشیده شده، متأسفانه امرکننده به معروف یا نهی‌کننده از منکر محکوم شده است. نظام اسلامی نه‌تنها باید حامی آمرین به معروف و ناهین از منکر باشد، بلکه باید آنها را به امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر تشویق هم بکند؛ مثلاً جایزه بدهد، بارک‌ﷲ بگوید و امتیاز قائل شود. در ادارات دولتی باید برای کسی که بیاید و امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر بکند امتیاز قائل شوند؛ مثل کسی که چراغ‌های اضافی آن اداره را خاموش می‌کند یا به رئیس اداره تذکر می‌دهد که شما نباید فلان کار را انجام می‌دادی و بهتر بود این کار انجام می‌شد؛ اما در حال حاضر، چنین افرادی مورد بی‌مهری قرار می‌گیرند.

فقه معاصر: آیا ترویج یک فریضه اسلامی توسط حاکمیت و تلقی آن توسط شهروندان به‌عنوان یک امر حاکمیتی، موجب کاهش تمایل ایشان به انجام آن و درواقع، نقض غرض نمی‌شود؟

قانع: ما داریم از کدام حکومت سخن می‌گوییم؟ حکومت اسلامی حکومتی است که مردم مسلمان، آن را می‌خواهند. اگر حکومت اسلامی در مسائل و موارد مختلف، خوب عمل کند، مردم حکومت را از خود می‌دانند و در مسیر آن حرکت می‌کنند؛ بنابراین این‌گونه نیست که اگر این امر، حاکمیتی تلقی شود، موجب کاهش تمایلشان بگردد. اگر مردم مسلمان هستند و این حکومت هم اسلامی است، خب این کار نیز کار اسلامی است و در این راستا قرار دارد، پس چرا باید مردم از انجام آن ناراضی باشند؟ برای مثال، مردم زیارت اربعین را دوست دارند و حکومت نیز برای تسهیل امور، راه‌ها و مرزها را باز کرده و اقداماتی را انجام می‌دهد. آیا با این کار، مردم از زیارت اربعین فراری می‌شوند؟ خیر، بلکه مردم در این زمینه بیشتر هم همراهی می‌کنند. پس حکومتی که ضد مردم است و اسلامی نیست با حکومتی که با رأی مردم، سعی در انجام دستورات الهی دارد تفاوت می‌کند.

اگر مقصد حکومت، رسیدن به اصلاح جامعه است و حکومت وسیله‌ای برای کمک به مردم برای نزدیک کردن قدم قدم آنها به دین و مقاصد آن است، پاسخ من به پرسش شما، منفی است.

فقه معاصر: فوائد و آسیب‌های شیوع امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر در جامعه اسلامی چیست؟ آیا راهی برای جلوگیری از این آسیب‌ها وجود دارد؟

قانع: شیوع امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر در جامعه اسلامی بسیار مفید است و دستور فطرت و دین است. هر مطلب ناپسند و حرامی باید از جامعه اسلامی  و انسانی برچیده شود؛ زیرا انسان قبل از مسلمان شدن، انسان بوده و فطرت الهی دارد. فطرت الهی می‌گوید به‌سوی خوبی‌ها حرکت کنید. امام حسین در گفتار منا می‌فرماید: امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر باعث کناره‌گیری ظلم، امن شدن راه‌ها و غیره می‌شود؛ لذا انجام امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر یک دستور خداپسند بوده و آسیبی ندارد؛ بلکه فراموشی آن، آسیب‌هایی را به دنبال خواهد داشت.