فهرست مطالب
اشاره
«انرژی هسته‌ای از منظر فقه امامیه» عنوان کتابی است که توسط آقای محمدجواد حیدریان دولت‌آبادی، نگاشته شده و مؤسسه آموزش عالی آزاد چتر دانش، آن را در ۲۱۸ صفحه رقعی، به سال ۱۳۹۸ چاپ و منتشر کرده است. نوشته پیش‌رو گزارش محتوایی از این کتاب است.
کتاب با یک در آمد آغاز می‌شود که حکم طرح مسئله را نیز دارد: «انرژی هسته‌ای یکی از انرژی‌های نوظهوری است که کاربردهای اساسی‌اش، آن را در زمره علوم راهبردی قرار داده و کشورهای پیشرفته را به استفاده از آن ملزم ساخته است. ضررهای احتمالی بهره‌برداری از انرژی هسته‌ای و خسارات احتمالی آن، یکی از معضلات جوامع صنعتی است که باتوجه‌به لزوم جبران هرگونه خسارات احتمالی آن، بحث از مسئولیت مدنی ناشی از آن خسارات در نظام‌های حقوقی مطرح گردیده است. در حقوق اسلامی نیز اصول و قواعد کلی درباره مسئولیت مدنی و جود دارد که در عباراتی چون اتلاف، تسبیب، لاضرر و… تجلی یافته است.
مزید بر آن، به‌عنوان مبنای فقهی جواز تولید و بهره‌برداری از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای، قاعده نفی سبیل و نفی سلطه کفار بر مسلمانان را می‌توان نام برد که نه‌تنها در حقوق فردی بلکه در حقوق بین‌الملل و روابط سیاسی با دیگر کشورهای جهان نیز حاکم است؛ لذا قاعده عزت‌آفرین نفی سبیل، مسلمانان را به تلاش گسترده برای کسب این فناوری ملزم می‌کند.»
ساختار و محتوای کتاب
کتاب از چهار فصل و یک مؤخره (نتیجه‌گیری) تشکیل شده است.
فصل اول: کلیات
فصل اول به کلیات اختصاص یافته است که در آن، از موضوعات زیر بحث شده است:
- تعریف انرژی هسته‌ای: انرژی هسته‌ای، انرژی گرمایی آزادشده حاصل از شکافت اتم اورانیوم است که از آن برای تولید بخار آب و گرداندن توربین‌ها تولید برق استفاده می‌شود.
- تاریخچه انرژی هسته‌ای درجهان: پرتو ایکس در ۱۸۹۶ میلادی توسط دانشمندی به نام آنری بکرل کشف گردید که اورانیوم یکی از منابع تولید این اشعه است. نیلز بور، برای اولین بار یک مدل اتمی که شباهت به یک منظومه کیهانی کوچک داشت را ارائه داد. پس از آزمایشات، کنفرانس‌ها و تبادل اطلاعات، دانشمندان اطمینان پیدا کردند که شکست هسته اتم امکان پذیر بوده و این پدیده برای عنصر اورانیوم می‌تواند یک واکنش زنجیره‌ای باشد.
- تاریخچه انرژی هسته‌ای در ایران: اولین تلاش‌های ایران برای دستیابی به فناوری هسته‌ای به دهه ۵۰ میلادی باز می‌گردد. در سال ۱۹۶۵، ایران به کنوانسیون آژانس بین المللی ملحق شد. در سال ۱۹۶۷ آمریکا اولین رآکتور تحقیقاتی ۵ مگاواتی را به ایران فروخت. در سال ۱۹۶۸، ایران پیمان عدم تکثیر سلاح‌های هسته‌ای را پذیرفت. در سال ۱۹۷۶ انگلیس و فرانسه مشترکاً تحقیقات برای احداث تأسیسات هسته‌ای ایران در اصفهان را آغاز کردند. با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، سیاست کشورهای غربی نسبت ایران تغییر کرد و به سیاست تحریم تکنولوژیک تبدیل شد. از آن زمان، بر اثر تلاش و تحقیقات مداوم دانشمندان ایرانی، سرانجام جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۵ به فناوری غنی سازی اورانیوم دست یافت و این دست یابی را رئیس جمهور وقت اعلان رسمی نمود.
- اهمیت انرژی هسته‌ای و ملاحظات اقتصادی و اجتماعی و زیست محیطی.
فصل دوم: کاربردهای انرژی هسته‌ای و الزامات فقهی آن
فصل دوم به کاربردهای انرژی هسته‌ای و الزامات فقهی آن اختصاص یافته که حاوی مطالب زیر است:
- کاربرد انرژی هسته‌ای در تولید پاک برق (در بخش پزشکی و بهداشتی، گامانایف، بخش دام پزشکی، بخش کشاورزی، مدیریت منابع آب، بخش صنعت و شناسایی مین‌های ضد نفر).
- ملزومات فقهی به‌کارگیری از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای در زمینه‌های گوناگون (قاعده اتلاف و قاعده تسبیب).
فصل سوم: ادله فقهی جواز تولید و به‌کارگیری انرژی صلح آمیز هسته‌ای
فصل سوم به ادله فقهی جواز تولید و به‌کارگیری انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای پرداخته است که شامل دلائل سه‌گانه زیر است:
- قاعده نفی سبیل؛
- قاعده مقدمه واجب؛
- مصلحت.
فصل چهارم: مبانی فقهی ممنوعیت استفاده از سلاح هسته‌ای
فصل چهارم عهده‌دار تبیین مبانی فقهی ممنوعیت استفاده از سلاح هسته‌ای است که شامل مبانی زیر است:
- قاعده وزر (اصل شخصی بودن مجازات)؛
- اصل وفای به عهد؛
- رعایت اصول اخلاقی در جنگ؛
- برخورد مناسب با مجروحان؛
- نهی از مثله کردن؛
- ممنوعیت غَدَر؛
- اصل عدم تحمیل دین اسلام بر پیروان دیگر مذاهب؛
- قاعده الزام؛
- بی اثر بودن جنگ و مخاصمه بر ادای امانات در سیره پیامبر؛
- حرمت به‌کارگیری سمّ در جنگ؛
- منع استفاده از جنگ افزارهای آتش‌زا در جنگ؛
- قاعده حرمت ترور؛
- حرام بودن تعدّی؛
۱۴ قاعده وجوب دفع ضرر محتمل.
در بخش پایانی و جمع‌بندی کتاب که قسمت پایانی اثر است نویسنده به چنین نتیجه‌گیری کرده است:
«باتوجه‌به کاربردهای اساسی و مهم انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای، بر مبنای قواعد و عناوین فقهی، نه‌تنها تولید و به‌کارگیری آن جایز است که بر اساس برخی از آنان لازم است. از جمله آن، قاعده بسیار مهم نفی سبیل کفار بر مسلمانان و مؤمنان که مسلمانان را به تلاش گسترده و استقامت مقابل مانع‌تراشی بدخواهان، برای کسب این فناوری ملزم می‌کند. و یا طبق قاعده مقدمه واجب، بر دولت اسلامی شرعاً واجب و یا لااقل تنها عقلاً واجب است که از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای، برای تأمین انرژی و رفاه امت اسلامی بهره گیرد. به‌علاوه، طبق قاعده بنیادی مصلحت، وقتی حاکم صالح اسلامی، به ایستادگی در مسیر دستیابی به فناوری راهبردی هسته‌ای و تولید و به‌کارگیری آن امر می‌کند، پیروی از وی بر همه مسلمانان عالم عقلاً و شرعاً واجب است.
همچنین زیان‌هایی که بعضاً در اثر کاربردهای مثبت انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای به دیگران وارد می‌شود، بر اساس مبانی استوار و مبرهن فقهی شیعه از جمله قاعده اتلاف و تسبیب باید به‌صورت کامل جبران گردد.
از سوی دیگر در قرآن و سنت، از مجموع مباحثی که تحت عنوان حرمت مسموم کردن مناطق مسکونی مشرکان و حرمت به‌کارگیری ابزارهای آتش‌زا و استفاده از سمّ به‌عنوان سلاحی با قابلیت کشتارجمعی، حرمت ترور و غافلگیری، حرمت تجاوز از سلاح‌های متعارف در جنگ، بررسی شد به این نتیجه قطعی و مسلّم می‌رسیم که استفاده از سلاح‌های غیرمتعارف هسته‌ای، میکروبی و شیمیایی، در انواع مختلف آن، از نظر تمام مذاهب فقهی اسلامی حرام است.
باتوجه‌به این مباحث، طبق نظام حقوقی جمهوری اسلامی و به طور اخص فقه امامیه، تلاش در جهت کسب فناوری و تولید انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای، عقلاً و شرعاً و قانوناً جایز و حتی لازم و همچنین جبران خسارات وارده ناشی از آن نیز واجب است. از سوی دیگر تولید و استفاده از سلاح‌های کشتارجمعی بالاخص سلاح‌های هسته‌ای، حرام و غیرقانونی است.»