اشاره: هوش مصنوعی آن قدر پر شتاب به زندگی بشر امروز اضافه گردید که هنوز ابعاد گوناگون حضور آن در زندگی انسان کاویده نشده است. همین امر موجب شده است تا نظرات کاملاً متناقضی دررابطه‌با کارکردها و آثار هوش مصنوعی گفته شود. دررابطه‌با حکمرانی در فضای مجازی نیز این پرسش مطرح است که آیا استفاده از هوش مصنوعی، می‌تواند حکمرانی را آسان‌تر و بهینه‌تر کند یا آنکه آن را با چالش مواجه می‌کند. محمدجواد استادی، پژوهشگر مطالعات فرهنگی معتقد است هوش مصنوعی، قطعاً برای حکمرانی فضای مجازی سودمند بوده و فرآیند آن را تسریع می‌کند. مشروح گفتگوی اختصاصی فقه معاصر با رئیس اداره فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات خراسان، در پی می‌آید:
فقه معاصر: هوش مصنوعی چه تأثیرات عینی و مشخصی در فضای مجازی می‌گذارد؟
استادی: هوش مصنوعی، باتوجه‌به ماهیت فناورانه فضای مجازی، تأثیرات بنیادین و قابل‌توجهی در این حوزه داشته است. این تأثیرات در چند محور اصلی قابل‌بررسی هستند:
الف: تحلیل و آرایش داده‌ها: در فضای مجازی، حجم انبوهی از داده‌ها وجود دارد که هوش مصنوعی می‌تواند با استفاده از الگوریتم‌های پیشرفته، این داده‌ها را تحلیل و ساماندهی کند. این امر به شناسایی و استخراج اطلاعات ارزشمند و کاربردی از میان انبوه داده‌ها کمک می‌کند و در نهایت باعث ارائه محتوا و خدمات شخصی‌سازی‌شده به کاربران می‌شود. به‌عنوان‌مثال، هوش مصنوعی می‌تواند پیشنهادهای محتوایی ویژه‌ای را برای کاربران در شبکه‌های اجتماعی یا در زمینه تبلیغات هدفمند ارائه دهد.
ب: مدیریت محتوای نامناسب: یکی از چالش‌های مهم فضای مجازی، انتشار اطلاعات جعلی، محتوای مخرب و فعالیت‌های آسیب‌زا مانند کلاهبرداری و نفرت‌پراکنی است. هوش مصنوعی قادر است این نوع محتواها را شناسایی و مدیریت کند و از گسترش آن‌ها جلوگیری نماید.
ج: بهبود فرآیندهای فناورانه: هوش مصنوعی در مدیریت فرآیندهای فناورانه فضای مجازی، از جمله سیستم‌های پاسخگویی هوشمند، نقش مهمی ایفا می‌کند. به‌عنوان‌مثال، در حوزه پاسخگویی به شبهات دینی یا مسائل شرعی، سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند به طور خودکار و دقیق به کاربران خدمات ارائه دهند. همچنین، چت‌بات‌های هوشمند در شبکه‌های اجتماعی از دیگر نمونه‌های کاربردی هوش مصنوعی در این زمینه هستند.
د: تولید محتوا: هوش مصنوعی به‌شدت در تولید و توسعه محتوا در فضای مجازی تأثیرگذار بوده است. امروزه، ابزارهای هوش مصنوعی قادر به تولید متن، تصویر، صدا و ویدئو هستند. مدل‌های پیشرفته‌ای مانند چت‌جی‌بی‌تی، با ایجاد محتوای خلاقانه و جذاب، توانسته‌اند تحولی چشمگیر در این حوزه رقم بزنند.
در نتیجه، هوش مصنوعی با بهره‌گیری از این چهار محور، تحولی بنیادین در فضای مجازی ایجاد کرده و به بهبود تجربه کاربران کمک شایانی نموده است.
فقه معاصر: آیا با ایجاد و توسعه هوش مصنوعی، به‌ویژه در عرصه فضای مجازی، امکان حکمرانی و مدیریت این فضا وجود دارد؟
استادی: بله، هوش مصنوعی نه‌تنها امکان حکمرانی و مدیریت فضای مجازی را فراهم می‌کند، بلکه این فرآیند را تسریع، بهینه و کارآمد می‌سازد. در این راستا، می‌توان سه نکته کلیدی را مطرح کرد:
الف: نظارت پویا و تحلیل داده: یکی از کارکردهای مهم حکمرانی، نظارت و کنترل است. هوش مصنوعی می‌تواند با پایش لحظه‌ای رفتار کاربران، تهدیدات امنیتی، روندها و فرآیندهای جاری در فضای مجازی، به سیاست‌گذاران کمک کند تا تصمیمات دقیق‌تر و مؤثرتری اتخاذ کنند.
ب: تنظیم مقررات پویا: فضای مجازی دائماً در حال تحول است و به همین دلیل، حکمرانی در این فضا باید پویا و انعطاف‌پذیر باشد. هوش مصنوعی با استفاده از سیستم‌های مبتنی بر یادگیری ماشینی، امکان تنظیم و تعدیل مقررات به‌صورت لحظه‌ای و متناسب با تغییرات فضای مجازی را فراهم می‌کند.
ج: مدیریت بحران: بحران‌های فضای مجازی، مانند شیوع اطلاعات نادرست یا حملات سایبری، نیازمند مدیریت سریع و مؤثر هستند. هوش مصنوعی با توانایی‌های تحلیل و پیش‌بینی، می‌تواند در مدیریت این بحران‌ها نقش بسزایی ایفا کند.
البته لازم است در کنار بهره‌گیری از ظرفیت‌های هوش مصنوعی، چارچوب‌های حقوقی، اخلاقی و انسانی دقیقی تدوین شود تا از بروز آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود.
فقه معاصر: آیا هوش مصنوعی می‌تواند در مدیریت و حکمرانی فضای مجازی کمک کند؟
استادی: هوش مصنوعی یک ابزار قدرتمند برای توسعه حکمرانی دیجیتال و مدیریت فضای مجازی است. این فناوری در سه حوزه اصلی، کارکرد جدی دارد:
- امنیت دیجیتال: فضای مجازی با تهدیدات سایبری، نشت اطلاعات و رفتارهای مشکوک مواجه است. هوش مصنوعی با ابزارهای پیشرفته می‌تواند به بهبود امنیت دیجیتال و کاهش این تهدیدات کمک کند.
- بهینه‌سازی سیاست‌گذاری: سیاست‌گذاری در فضای مجازی باید منعطف و پویا باشد. هوش مصنوعی با تحلیل داده‌ها و قدرت پیش‌بینی، امکان طراحی سیاست‌های کارآمد و متناسب با تحولات فضای مجازی را فراهم می‌کند.
- تنظیم‌گری تعاملات اجتماعی: هوش مصنوعی می‌تواند تعاملات اجتماعی کاربران را تحلیل کرده و به نظم‌دهی و تنظیم‌گری این تعاملات کمک کند.
بااین‌حال، استفاده از هوش مصنوعی باید با نظارت انسانی، مبتنی بر چارچوب‌های اخلاقی، دینی و قانونی همراه باشد تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود.
فقه معاصر: چالش‌ها و آسیب‌های احتمالی هوش مصنوعی در عرصه حکمرانی فضای مجازی چیست و برای مقابله با این آسیب‌ها چه باید کرد؟
استادی: هوش مصنوعی، علاوه بر فواید، چالش‌ها و آسیب‌هایی را نیز به همراه دارد. مهم‌ترین چالش‌ها عبارت‌اند از:
- نقض حریم خصوصی کاربران: هوش مصنوعی ممکن است با تحلیل داده‌های کاربران، منجر به نظارت بیش از حد یا سوءاستفاده از اطلاعات شود.
- جانب‌داری الگوریتمی: مدل‌های هوش مصنوعی، در صورت مدیریت نادرست، ممکن است تبعیض‌های ناعادلانه‌ای ایجاد کنند و تصمیم‌گیری‌های نادرستی داشته باشند.
- تولید اطلاعات جعلی: ابزارهای هوش مصنوعی ممکن است محتوای جعلی، مانند دیپ‌فیک، تولید کنند که اعتماد عمومی را از بین ببرد.
- وابستگی بیش از حد به سیستم‌های خودکار: استفاده گسترده از هوش مصنوعی ممکن است منجر به حذف نقش انسان و اتکای بیش از حد به فناوری شود.
برای مقابله با این آسیب‌ها، راهکارهای زیر به ذهن می‌رسد:
- وضع قوانین شفاف و دقیق: باید قوانین مشخصی برای دامنه و عمق نفوذ هوش مصنوعی در فضای مجازی تدوین شود.
- ایجاد شفافیت در الگوریتم‌ها: مدل‌های هوش مصنوعی باید قابلیت ارزیابی و صحت‌سنجی داشته باشند تا از تصمیمات نادرست جلوگیری شود.
- ارتقای سواد دیجیتال: کاربران باید با خطرات و نحوه تعامل با هوش مصنوعی آشنا شوند تا بتوانند به‌درستی از این فناوری استفاده کنند.
- تدوین چارچوب‌های اخلاقی: باید چارچوب‌های اخلاقی و فلسفی دقیقی برای استفاده از هوش مصنوعی در حکمرانی فضای مجازی تدوین شود تا از بروز آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود.
در نهایت، هوش مصنوعی یک ابزار قدرتمند برای مدیریت و حکمرانی فضای مجازی است، اما بهره‌گیری از آن باید با نظارت انسانی و رعایت اصول قانونی، اخلاقی و دینی همراه باشد تا به توسعه و پیشرفت جامعه انسانی کمک کند.