آیا نمایش بانوان بی‌حجاب و بدحجاب در رسانه، جایز است؟ این پرسش تنها اختصاص به بانوان مسلمان یا ایرانی ندارد، بلکه در بسیاری از تولیدات تصویری، چه در قالب هنرهای نمایشی و چه در قالب‌های دیگر مانند مستند و خبر و…، با چالش مواجهه با بانوان بی‌حجاب یا بدحجاب غیرایرانی و غیرمسلمان نیز مواجه هستیم. محمدصادق ابراهیمی، دانش‌آموخته دکتری فقه جزا جامعه المصطفی، در این گزارش، به بیان فتاوای فقها پیرامون این موضوع می‌پردازد.

نگاه ­کردن به بدن و موی زن نامحرم به اجماع فقها حرام است تا بدان‌جا که برخی آن را «ضرورت فقه» و بعضی دیگر «ضرورت مذهب» و بلکه «ضرورت دین» قلمداد کرده‌اند. با این و جود؛ اما برخی از فقها، نگاه‌کردن به زنان لاابالی در امر حجاب را جایز دانسته‌اند. با قطع‌نظر از تمام یا ناتمام بودنِ ادله این نظر اما سؤال این است که آیا می‌توان نمایش زنان بی‌حجاب یا بدحجاب را در رسانه‌ها جایز دانست یا خیر؟ در پاسخ به این سؤال، دیدگاه‌های فقها یکسان نیستند. برخی بر این نظر هستند که اگر زن نامحرم بی‌حجاب ناشناس باشد نگاه‌کردن به عکس و حتی فیلمش اگر بدون قصد لذت و خوف ریبه باشد اشکالی ندارد اما برخی دیگر، قائل به حرمت هستند. باری، ازآنجاکه مسئله نمایش، از امور مستحدث است در خصوص آن ادله یا فتوای مشخصی نداریم بلکه به نسبت مبنای فقها در امر نگاه به تصاویر و فیلم زنان، می‌توان گفت: نمایش زنان مسلمان به‌صورت پخش زنده و بدون حجاب خالی از اشکال نیست اما دررابطه‌با زنانی که حجاب برای آنها اهمیتی ندارد یا غیرمسلمان هستند، دلیلی بر عدم جواز وجود ندارد. در زیر، به برخی از این فتاوا اشاره می‌گردد.

نظریه اول

حکم نگاه به فیلم اعم از پخش زنده و غیرزنده، حکم نگاه به شخص را ندارد، بلکه در حکم  نگاه به عکس است؛ لذا بدون قصد لذت، اشکالی ندارد:

آیت‌ﷲ مکارم شیرازی: «هرگاه موجب مفاسد خاص و انحرافات اخلاقی نشود، اشکال ندارد.» (مکارم، کتاب النکاح، ج ۱، ص ۴۱)

آیت‌ﷲ بهجت: «دیدن نامحرم از طریق تلویزیون و شنیدن صدای آن‌ها، اگر مقرون به فساد و ریبه باشد اشکال دارد». (استفتائات؛ صافی گلپایگانی، جامع الاحکام،  ج ۲، ص ۱۷۴)

بر مبنای این نظریه، حرمت نمایش بانوان بدون حجاب، دلیل روشنی ندارد. نهایتاً می‌توان گفت اگر به صورتی نمایش داده شود که موجب اثاره شهوت نوعی نباشد اشکالی ندارد.

نظریه دوم

حکم نگاه به عکس و فیلم، درصورتی‌که صاحب تصویر برای بیننده ناشناس و یا فردی لااُبالی باشد، حکمش، همان حکم نگاه به عکس است؛ یعنی بدون قصد لذت، نگاه‌کردن جایز است اما درصورتی‌که آشنا باشد، حکم نگاه‌کردن به خود شخص را دارد؛ یعنی به‌استثنای وجه (صورت) و کفّین (دو کف دست)، به سایر قسمت‌های بدن نمی‌تواند نگاه کند، ولو اینکه قصد لذت نداشته باشد (تبریزی، استفتائات، ج ۱، ص ۳۵۶؛ منتظری، استفتائات، ج ۳، ص ۵۱۲؛ فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج ۱، ص ۴۵۵). طبق این نظریه، نمایش زنان بی‌حجاب اگر مفسده‌ای جانبی نداشته باشد اشکالی بر آن مترتب نیست.

نظریه سوم

تصاویر غیرزنده، احکام عکس و تصاویر زنده، احکام شخص را دارد. طرفداران این دیدگاه، حکم نگاه به فیلم غیرزنده را با حکم نگاه، به عکس، یکسان می‌دانند اما می‌گویند نگاه به فیلم پخش زنده، حکمِ نگاه به شخصِ صاحب تصویر را دارد. (امام خمینی، احکام بانوان، ص ۳۲؛ وحید خراسانی، توضیح‌المسائل، ص ۵۰۴). طبق این دیدگاه، نمایش بانوان بی‌حجاب به‌صورت پخش مستقیم جایز نخواهد بود اما نمایش آنها در پخش‌های غیرمستقیم و به صورتی که نوعاً موجب ریبه و فساد نشود اشکالی ندارد.

نظریه چهارم

تصاویر غیرزنده، بنابر احتیاط واجب، احکام عکس و تصاویر زنده را دارد. (خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، ص ۲۵۹). طبق این دیدگاه در نمایش بانوان بی‌حجاب، به صورت پخش زنده احتیاط شود اما در پخش غیرزنده، اشکالی وجود ندارد.

نظریه پنجم

مشهور فقها نگاه‌کردن بدون قصد لذت به زنان اهل ذمه بلکه مطلق زنان کافر را جایز دانسته­اند. در روایتی  هم که در این مورد وجود دارد، تعبیر «علج» به‌کاررفته است. عِلج به معنی کافر است و شامل اهل کتاب و غیر اهل کتاب می­شود؛ بنابراین نمایش بدون حجاب زنان غیرمسلمان به‌گونه‌ای که موجب اشاعه فحشا و اثاره شهوت نوعی نشود، مطلقاً جایز است.

یک پرسش

در اینجا پرسش دیگری که مطرح می‌شود این است  که آیا ایرانی­بودن یا غیر ایرانی­بودن، باعث تفاوت در احکامی که تاکنون گفتیم می­شود؟

در پاسخ باید گفت: چنانچه از ادله شرعی و بیان فقها استفاده می‌شود، قومیت و ملیت هیچ تأثیری در حکم فقهی ندارد. در هیچ‌یک از فتاوای، حکم، مقید به ایرانی و غیرایرانی بودن نشده است.

لازم به ذکر است این گفتگو با مشارکت شبکه اجتهاد به ثمر نشست.