محیط‌زیست و منابع طبیعی، اگرچه عمری به درازای عمر کره زمین دارد و دیرینگی او، بیشتر از حتی انسان است، اما شاید بتوان گفت هیچ‌گاه، به میزانی که در صدسال اخیر اهمیت پیدا کرده، در زندگی انسان، مهم نبوده است.
روند پیشرفت مادی بشر، بالارفتن تعداد ساکنان زمین، پیچیدگی و افزایش فزاینده نیازهای واقعی و غیرواقعی انسان امروز، موجب شده است تا روند استفاده حداکثری از منابع طبیعی سرعت بگیرد؛ استفاده‌ای که در بسیاری موارد، موجب آسیب بدان می‌گردد.
استفاده بشر از محیط‌زیست در ۵۰۰ سال گذشته، به هیچ روی، قابل مقایسه با میزان استفاده فعلی وی از محیط‌زیست و منابع طبیعی موجود در آن نیست. این میزان استفاده به همراه آسیب‌هایی که بدان وارد شده و در حال وارد شدن است، موجب شده است تا محیط‌زیست و منابع طبیعی، یکی از پرچالش‌ترین موضوعات سده اخیر نام گیرد. شاید بتوان گفت بیش از نیمی از گردهمایی‌ها و تظاهراتی که در دنیا رخ می‌دهد، به نحوی مرتبط با محیط‌زیست و منابع طبیعی است.
همین امر موجب شده است تا پرسش‌هایی فراوانی فراروی فقه شیعی، پیرامون این چالش مهم امروز دنیای معاصر قرار گیرد.
پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر، از همان ابتدای تأسیس، هم گروهی را تحت عنوان «فقه محیط‌زیست و منابع طبیعی» تشکیل داد و هم در تبویب ۲۸ گانه ابواب فقهی، دو باب فقهی را به نام‌های «فقه محیط‌زیست» و «فقه منابع طبیعی» قرار داد.
در گام اول پرداخت رسانه‌ای علمی به موضوع فقه محیط‌زیست و منابع طبیعی، به نظر رسید که مناسب است از مبادی و مقدمات این باب فقهی نوپدید گفتگو شود؛ چه اینکه بسیاری از نزاع‌های موجود در مسائل آن، نشئت گرفته از اختلاف در این مباحث مقدماتی است. از همین روی عنوان مجله الکترونیکی اولی که در این گروه تولید شد، «مبادی فقه محیط‌زیست و منابع طبیعی» قرار داده شد. عنوان «مبادی» نیز به این منظور انتخاب شد که تمام مباحث مقدماتی و پیشینی این باب فقهی را شامل شود.
به‌سان تمام مجلات الکترونیکی پژوهشگاه، ابتدا پیشینه فقه محیط‌زیست و منابع طبیعی واکاوی شد. به همین منظور، نمایه مقالات تدوین گردید و چند کتاب مهم نگاشته شده در این باب فقهی نیز گزارش شد.
مبهم بودن معنای دقیق این باب فقهی و مسائلی که ذیل آن مندرج می‌گردد موجب شد تا «چیستی و شبکه مسائل فقه محیط‌زیست و منابع طبیعی» بخش دیگری باشد که در این مجله بدان پرداخته می‌شود.
بازگشت نزاع در بسیاری از احکام فقهی محیط‌زیست به مباحث پیشینی این باب فقهی، ما را بر آن داشت که «مبانی و پیش‌فرض‌های فقه محیط‌زیست» را عنوان دیگر این مجله قرار دهیم و در آن، پیرامون این مبانی و پیش‌فرض‌ها، با اساتید و نویسندگان فقه محیط‌زیست، به گفتگو بنشینیم.
باتوجه‌به تفاوت میان «محیط‌زیست» و «منابع طبیعی»، عنوان دیگری که در این مجله بدان پرداخته شد، مبانی و پیش‌فرض‌های فقه منابع طبیعی بود.
همچنین حیوانات و درختان و روئیدنی‌ها نیز اگرچه تحت عنوان محیط‌زیست جای می‌گیرند، اما به جهت مباحث و پرسش‌های اختصاصی که فراروی آنها وجود دارد، در دو بخش دیگر اختصاص به ذکر داده شده و از مبانی و پیش‌فرض‌های آنها به‌صورت جداگانه سخن گفتیم.
پژوهش در فقه محیط‌زیست، به‌سان سایر ابواب فقهی نوپدید، حتماً با چالش‌ها و دشواری‌هایی مواجه است، اما در بخش «چالش‌های فقه محیط‌زیست» تلاش شد تا چالش‌های اختصاصی این باب فقهی، گزارش شده و ابعاد گوناگون آن، واکاوی شود.
آینده‌پژوهشی ابواب فقهی نوپدید، بخش ثابت مجلات الکترونیکی مرتبط با پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر است. در اینجا نیز از مسائل، چالش‌ها، پیش‌فرض‌ها و روش‌هایی که فقه محیط‌زیست در ۱۰۰ سال آینده با آنها روبرو خواهد بود گفتگو خواهیم کرد.
پرسشی که طرفداران محیط‌زیست از فقها و فقه‌پژوهان دارند، چرایی عدم پرداخت جدی فقها در طول تاریخ فقه شیعه، به مقوله مهم محیط‌زیست است. این پرسش را با اساتید مهم فقه محیط‌زیست کشور به بحث گذاشتیم و نظرات آنها که از قضا، متفاوت بود را شنیدیم و منعکس کردیم.
استاد احمد مبلغی، به‌عنوان کسی که چند سالی است کرسی تدریس خارج فقه محیط‌زیست را در حوزه علمیه قم راه‌اندازی کرده است، در دو یادداشت جداگانه، هم از چیستی فقه محیط‌زیست سخن گفته است و هم نظر خود پیرامون ساختار این باب فقهی را بیان کرده است.
قواعد اختصاصی فقه محیط‌زیست و منابع طبیعی نیز در قالب یک گفتگو مورد واکاوی قرار گرفت.
جهانی بودن مقوله محیط‌زیست و منابع طبیعی، فرصت کم‌نظیری را فراروی فقه شیعه برای حضور در عرصه بین‌الملل قرار داده است. ازاین‌رو، در گفتگو با دو استاد حوزه و دانشگاه، از مزایای رقابتی فقه محیط‌زیست شیعی برای حضور در عرصه بین‌الملل و رقابت با سایر دستگاه‌های فقهی و حقوقی محیط‌زیست ادیان سخن گفتیم.
در پایان نیز تاریخچه فقه محیط‌زیست و منابع طبیعی، هم در دنیای علم و هم در میان ادیان، در گفتگویی خواندنی با استاد خارج فقه محیط‌زیست حوزه علمیه قم، بیان گردید.
این مجله، با مشارکت پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر و سایت شبکه اجتهاد منتشر گردید. امید که این تلاش ناچیز، سهمی در معرفی معارف اهل‌بیت(ع) علیهم‌السلام به جامعه علمی کشور و دنیا داشته باشد و مورد قبول مولای دو عالم، حضرت ولیعصر(عج) قرار گیرد. آمین.