اشاره
مجله «فقه تغییر جنسیت» در قالب چنین گفتگو و گزارش و یادداشت، فراروی شماست. مصطفی دُرّی، استاد و پژوهشگر حوزه علمیه قم، سردبیر این مجله الکترونیکی است. وی در این یادداشت، به معرفی بخش‌های گوناگون این مجله پرداخته است.
اختلال جنسیتی، به‌هیچ‌عنوان امر نوپدیدی محسوب نمی‌شود؛ بلکه از بیش از هزار سال پیش، افرادی که از این اختلال رنج می‌برده‌اند در کتب تاریخی و روایی نام برده شده‌اند. پرسش‌هایی که از معصومین (علیهم السلام) پیرامون احکام گوناگون افراد دارای اختلال جنسیتی شده است حاکی از وجود این افراد در آن زمان بوده است.
آنچه در سال‌های اخیر پیرامون اختلال جنسیتی پدیدار شده و آن را به موضوعی «نوپدید» تبدیل کرده است، یکی کشف انواع و اقسام گوناگون این اختلال است و دیگری، راه کارهای حل یا خلاصی از این اختلال. البته انواع گوناگون اختلال جنسیتی، نه راه‌حل واحدی دارند و نه راه‌حل‌هایی یکسان؛ اما یکی از این راه‌حل‌ها، تغییر جنسیت است. امکان تغییرجنسیت چندین دهه است که توسط دانش پزشکی فراهم شده است؛ اما به لحاظ دینی، کمتر دین و مذهبی، حکم به جواز آن می‌داد. در میان ادیان ابراهیمی، مرحوم امام خمینی، اولین فقیه و عالم دینی بود که حکم به جواز تغییرجنسیت داد. پس از او اما دانشمندان دینی دیگری نیز مشابه این فتوا را صادر کردند و پژوهشگرانی متعددی، به تئوریزه کردن ابعاد فقهی و حقوقی تغییر جنسیت پرداختند.
بااین‌وصف اما، هرچه می‌گذرد ابعاد گوناگون اختلال‌های جنسیتی و شیوه‌های مختلف تغییر جنسیت، موضوعات جدیدی را فراروی فقه‌پژوهان قرار می‌دهد. همین امر موجب شد تا این مجله الکترونیکی را به واکاوی «فقه تغییرجنسیت» اختصاص دهیم.
در ابتدا، انواع اختلال جنسیتی را مورد واکاوی قرار دادیم؛ موضوعی که شاید بتوان گفت کمتر فقیه و دانشمند دینی، به طور کامل، از ابعاد آن مطلع است و نیاز به مطالعه جدی توسط فقه‌پژوهان دارد تا فتاوای کارآمد و دقیقی صادر شود.
سپس موضوع اختلال جنسیتی در زمان معصومین(ع) که منجر به صدور روایاتی از جانب ایشان شده است را در قالب یک گفتگو و یک یادداشت بررسی کردیم. تطبیق اقسام گوناگون اختلال جنسیتی بر واقعیت خارجی خنثی در زمان صدور نصوص و چالش تعارض ظاهری برخی روایات و یافته‌های دانش پزشکی، از موضوعات مهم پرداخته شده در این دو نگاشته است.
ازآنجاکه فقه تغییر جنسیت تنها در میان فقه شیعی متداول نیست، به واکاوی نظرات فقهای اهل‌سنت و عالمان دینی ادیان ابراهیمی پیرامون این موضوع پرداختیم.
مهم‌ترین بخش کتاب، واکاوی فقهی حکم تغییر جنسیت است. اساتید دانش فقه، در چند گفتگو و یادداشت، به واکاوی ابعاد گوناگون حکم فقهی تغییر جنسیت از منظر فقه شیعی پرداختند. نظرات گوناگون و دقیقی که در این گفتگوها و یادداشت‌ها مطرح شده است، این بخش را ممتاز نموده است. آثار فقهی تغییر جنسیت و واکاوی فتوای تاریخی امام خمینی در جواز تغییرجنسیت، دو نگاشته دیگری است که در این بخش به چشم می‌خورد.
ازآنجاکه اختلال جنسیتی، مرادف با مفهوم «خنثی» در تراث دینی نیست؛ در فصل بعدی، به واکاوی حکم فقهی تغییر جنسیت در خنثی که به دو گونۀ ممسوح و مشکل وجود دارد پرداخته‌ایم. سردبیر فصلنامه فقه پزشکی، مدیر پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه مطالعات اسلامی، و عضو هیئت‌علمی پژوهشکده زن و خانواده، به ابعاد گوناگون تغییر جنسیت در خنثی پرداختند.
آنچه غرب به‌وضوح در پی آن است، پیگیری جواز همجنس‌گرایی از طریق پررنگ کردنِ حقوق اجتماعی دوجنسی‌ها یا افراد دارای اختلال جنسیتی است؛ امری که باید به‌دقت، مورد توجه قرار گرفته و تفاوت میان همجنس‌گرایی و اختلال جنسیتی، مدنظر قرار گیرد. سه فقه‌پژوه، در یک گفتگو و دو یادداشت، نظرات متفاوتی را در این موضوع با خوانندگان به اشتراک گذاشته‌اند که این فصل را خواندنی کرده است. استاد سیدمحمدعلی ایازی که مطالعات و پژوهش‌های زیادی را پیرامون اختلال جنسیتی و حکم فقهی این افراد انجام داده است نیز در یک یادداشت اختصاصی، موضوع پذیرش جنس سوم در فقه شیعی را مطرح کرده است که در نوع خود، قابل توجه است.
تغییر جنسیت، علاوه بر ابعاد حقوقی و فقهی، ابعاد روان‌شناختی، اجتماعی و پزشکی هم دارد که باید در کنار ابعاد پیشین، مورد توجه قرار گیرد. در ۴ گفتگو با صاحب‌نظران تغییرجنسیت، تلاش شده است تا این ابعاد نیز مورد توجه و بررسی قرار گیرد.
پایان‌بخش فصول این مجله، پیشینه فقه تغییر جنسیت است. نمایه مقالات فقه تغییر جنسیت، کتابشناسی فقه تغییر جنسیت، به همراه گزارش اختصاصی و مستقل از سه کتاب مهم در این زمینه، از مطالبی است که در این بخش ذکر شده است.
باری، همان‌طور که در مجلات پیشین نیز گفته شد، هدف از این مجلات الکترونیکی، صرفاً آغاز باب گفتگو و واکاوی دقیق در این موضوعات نوپدید است، وگرنه روشن است که حل تمام مسائل فقه تغییر جنسیت، در قالب یک مجله الکترونیکی، آن هم در حجم محدود این مجلات، امری نشدنی است.