فهرست مطالب
اشاره
حجت‌الاسلام محمدرضا محمودی، از پژوهشگران جوان حوزه علمیه است که علاوه بر فقه، در رشته‌های حقوق و رسانه نیز در دانشگاه به تحصیل پرداخته است. وی در این یادداشت اختصاصی، ویژگی‌های رسانه اسلامی برای حضور در عرصۀ بین‌الملل را بیان می‌کند. او معتقد است توجه به پنج ویژگی مهم رسانۀ اسلامی، هم رضایت شارع را در پی دارد و هم اقبال مخاطبان بین‌المللی را. مشروح این یادداشت اختصاصی، در پی می‌آید:
هدف اصلی رسانه‌ها همراه‌سازی و اقناع مخاطب است. هر رسانه‌ای به دنبال این است که با همراه‌سازی مخاطبان، زمینه توسعه کمی و کیفی خود را ایجاد نماید. در این میان، حضور در عرصه بین‌الملل و اقناع افکار عمومی در سطح جهانی، یکی از مهم‌ترین هدف‌گذاری‌ها برای صاحبان رسانه‌های انبوه خواهد بود. برخی از رسانه‌ها در عرصه بین‌الملل حضور موفق و چشمگیری دارند و درعین‌حال برای همراه‌سازی مخاطب از هر راه و روشی بهره می‌برند. هنگامی که صحبت از رسانه اسلامی می‌شود، مسلماً رسانه‌ای مورد نظر است که به‌نوعی وامدار فرهنگ اسلامی است و در سیاست‌های خویش از اصول و مبانی دینی بهره می‌برد. خداوند در قرآن کریم، ویژگی‌هایی را برای رسانه اسلامی بیان نموده است که به‌کارگیری آنها در عصر حاضر نه‌تنها مانعی برای رشد رسانه اسلامی نبوده بلکه زمینه‌ساز رقابت‌پذیری و حضور موفق رسانه اسلامی در عرصه بین‌الملل خواهد بود. مهم‌ترین ویژگی‌های رقابتی رسانه اسلامی برای حضور در عرصه بین‌الملل، به شرح ذیل است:
-
تأکید بر عقلانیت و علمیت
یکی از مهم‌ترین مزیت‌های رسانه اسلامی برای حضور در عرصه بین‌الملل، تأکید بر عقلانیت و علمیت می‌باشد. یکی از آسیب‌های رسانه‌های جمعی در حال حاضر، عدم تعهد آنان به مقوله عقلانیت و توجه بیشتر آنان به مقوله مقبولیت است. هدف اصلی رسانه، دیده شدن توسط مخاطبان است و هنگامی که برای این هدف تعهد به عقلانیت و علمیت صورت نپذیرد، رسانه تهی از دانش شده و زمینه تضعیف مخاطب و تضعیف خود رسانه فراهم می‌گردد. تأکید بر عقلانیت و علمیت موجب ارتقای بیشنی مخاطب و اعتلای رسانه و مصون ماندن آن از آسیب‌های حضور در عرصه بین‌الملل خواهد بود. این حقیقت در قرآن کریم نیز بارها مورد اشاره قرار گرفته و به جرات می‌توان گفت دعوت به تعقل و تفکر در قرآن کریم، یکی از بیشترین خطابات قرآن است. خداوند حضور در عرصه‌های فاقد تعقل و علمیت را مورد نهی قرار داده (اسراء، آیه ۳۶) که تبعیت از رسانه‌های فاقد تعهد به این مهم را نیز شامل می‌شود. تأکید بر عقلانیت و علمیت زمینه استدلال پذیری رسانه اسلامی را فراهم می‌سازد که این امر نیز موجب مصون ماندن رسانه از آسیب‌های حضور در عرصه بین‌الملل بوده و از طرفی مورد امر خداوند منان در قرآن کریم به‌عنوان ویژگی‌های رسانه اسلامی است. (عنکبوت، آیات ۵۰ و ۵۱؛ یوسف، آیه ۱۰۸)
-
تبیین شفاف و سادگی پیام
یکی از ویژگی‌هایی که در رسانه اسلامی مورد تأکید بوده و خداوند در قرآن کریم از آن به‌عنوان ویژگی قرآن یاد می‌نماید (زمر، آیه ۲۸)، سادگی و شفافیت در ارسال پیام است. پیامبران در تمامی تاریخ، امرشده به این مهم بوده‌اند[۱] (بحار الأنوار، ج۷۷، ص ۱۴۰). این مهم زمینه‌ساز جذب حداکثری مخاطب و اعتماد آنان به رسانه اسلامی خواهد بود؛ چراکه رسانه مستدل و دارای عقلانیت و شفافیت مسلماً می‌تواند اعتماد مخاطبان را جذب نماید و اعتماد، مهم‌ترین مولفه در توسعه رسانه‌ها در عرصه بین‌الملل است.
-
عدالت‌محوری و حمایت از مظلومین
همان‌طور که این ویژگی مهم در اسلام مورد تأکید بوده و خداوند در قرآن به آن اشاره فرموده (نساء، آیه ۷۵)، در رسانه‌های اسلامی نیز مورد تأکید است. افکار عمومی همواره متمایل به حمایت از مظلومین می‌باشد و رسانه اسلامی می‌تواند با تبیین حقیقی مظلومین در عرصه بین‌الملل و حمایت از آنها زمینه جذب بیشتر مخاطب جهانی را برای خود فراهم سازد. یکی از عوامل ضعف رسانه‌های بی طرف و خنثی در عرصه بین‌الملل، همین مهم است. پرداختن به مظلوم و حمایت از آن، هویتی غیر خنثی به رسانه اسلامی داده و زمینه تربیت مخاطب فعال را فراهم می‌سازد؛ امری که یکی از مهم‌ترین مزایای حضور رسانه اسلامی در عرصه بین‌الملل و رقابت با سایر رسانه‌ها خواهد بود.
-
تنوع در پیام
گرچه رسانه اسلامی بر عقلانیت تأکید دارد؛ اما این تأکید، موجب ضعف در جذابیت پیام نخواهد بود. یکی از مسائلی که خداوند در قرآن مورد تأکید قرار داده و به‌عنوان ویژگی رسانه اسلامی مطرح شده است، تنوع برای انتقال پیام رسانه‌ای به مخاطب است (نحل، آیه ۸۸). این تنوع، هم در ابزارهای رسانه‌ای و هم در شیوه‌ها و فنون اقناع و هم در محتوای پیام رسانه‌ای مورد توجه قرار گرفته است. رسانه اسلامی به تنوع ذائقه مخاطبان در عرصه بین‌الملل توجه مضاعفی داشته و با تنوع در ارسال پیام، زمینۀ جذب مخاطب در ذائقه‌های مختلف را فراهم می‌سازد.
-
صداقت
ارسطو برای اقناع مخاطب، سه رکن اصلی قائل است که یکی از مهم‌ترین آنها، اعتماد مخاطب به رسانه (Ethos) است. مهم‌ترین عامل سلب اعتماد مخاطب از رسانه، عدم صداقت رسانه در تبیین پیام‌های خویش است. تأکید رسانه اسلامی بر صداقت، عامل مهمی در جهت اعتماد مخاطب به رسانه خواهد بود و زمینه رقابت‌پذیری بیشتر رسانه اسلامی در عرصه بین‌الملل را فراهم خواهد ساخت.
مسلماً تأکید بر این پنج محور یاد شده، زمینه‌ساز رقابت‌پذیری رسانه اسلامی در عرصه بین‌الملل خواهد بود. در حال حاضر علل سقوط رسانه‌ها و تضعیف جایگاه آنها در عرصه بین‌الملل نیز فقدان یکی از محورهای یاد شده است که هم در مبانی دینی مورد تأکید قرار گرفته و هم در علم ارتباطات شناخته شده است.
[۱] نحن معاشر الانبیاء نکلم الناس بقدر عقولهم.