اشاره

حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید حسن روح‌بخش، یکی از اساتیدی است که کمتر تمایل به حضور در محافل علمی و ابراز دانش در قالب‌های گوناگون نوشتاری دارد. زادۀ ۱۳۴۷ مشهد، بیش از سه دهه است که در قم حضور دارد و تقریباً در تمام این سه دهه، در درس آیت‌ﷲ محمدتقی شهیدی پور حضور پیدا کرده است. همین امر او را به یکی از آشناترین افراد با مبانی این استاد برجستۀ حوزه علمیه قم بدل کرده است. با این استاد و پژوهشگر سطوح عالی حوزه علمیه قم، پیرامون لزوم استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر از منظر فقه گفتگو کردیم. او اگرچه تمایل به پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های ما داشت؛ اما همین پاسخ‌های کوتاه را با وسواس و دقت فراوان بیان می‌کرد. کاندیدای مجلس خبرگان رهبری معتقد است علاوه بر دلیل ولایت‌فقیه، با ادلۀ دیگر نیز هم می‌توان استحباب استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر را نتیجه گرفت و هم وجوب آن را. مشروح گفتگوی اختصاصی فقه معاصر، با این استاد و پژوهشگر حوزه علمیه قم، در پی می‌آید:

فقه معاصر: آیا می‌توان با تمسک به ادله‌ای همچون حرمت آلودگی محیط‌زیست، حرمت تصرف در سهم نسل‌های آتی از انرژی‌های تجدیدناپذیر و…، حرمت استفاده بی‌رویه از انرژی‌های تجدیدناپذیر را نتیجه گرفت؟ آیا به ادله دیگری نیز برای اثبات حکم مزبور، می‌توان تمسک کرد؟

روح‌بخش: حرمت آلودگی محیط‌زیست، داخل در حرمت اضرار به غیر است که عقلاً و نقلاً ثابت است؛ ولی سهم نسل‌های آینده در انرژی‌های تجدیدناپذیر، ثابت نیست، لذا سبب حرمت تصرف نمی‌شود.

البته می‌توان به دلیل ولایت‌فقیه و لزوم اطاعت از ولی‌امر در مورد حرمت تصرف در انرژی‌های تجدیدناپذیر هم استناد کرد، زیرا ایشان اعلم به مصالح مسلمین است، و در فرضی که ایشان فرمان دهند که نباید از انرژی‌های تجدیدناپذیر استفاده کرد و آن را مخل به مصالح مسلمین بدانند، قهراً نظر ایشان باید تبعیت گردد.

فقه معاصر: بر فرض عدم استفاده حرمت، آیا می‌توان کراهت استفاده بی‌رویه از انرژی‌های تجدیدناپذیر را نتیجه گرفت؟

روح‌بخش: اگر دلیل بر حرمت تمام نباشد، کراهت نیز ثابت نیست؛ اگر چه می‌توان به جهت احتمال حرمت استفاده از انرژی‌های تجدیدناپذیر، آن را خلاف احتیاط دانست.

فقه معاصر: آیا می‌توان از ادله‌ای همچون ادله بالا، وجوب به‌کارگیری و توسعه در استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر را نتیجه گرفت؟ آیا به ادله دیگری نیز برای اثبات حکم مزبور، می‌توان تمسک کرد؟

روح‌بخش: حرمت استفاده از سایر منابع، دلالتی بر لزوم استفاده از منابع حلال ندارد؛ بلکه دلیل بر لزوم استفاده از منابع حلال، حرمت القای در تهلکه و لزوم فرار از مرگ است؛ زیرا قهراً انسان برای زنده ماندن، نیاز به استفاده از منابع حلال خواهد داشت و لذا لزوم استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، حداقل برای یکی از افراد واجب تخییری است.

فقه معاصر: بر فرض عدم استفاده وجوب، آیا می‌توان استحباب آن را نتیجه گرفت؟

روح‌بخش: به نظر می‌رسد شاید بتوان از عموم آیه عمارت زمین (هُوَ أنشَأکُمْ مِن الأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَكم فیها)، استحباب استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر را استفاده نمود. دلیل دیگری به نظرم نمی‌رسد.