حقوق شهروندی، خود در زمره مفاهیم نوپدید به شمار می‌آید. دانشیان حقوق شهروندی، اگرچه آغاز نهاد «شهروندی» و حقوق مرتبط به آن را از زمان یونان باستان می‌دانند، لکن پر واضح است که نه شهروندی فعلی، مرادف با شهروندی زمان یونان باستان است (چرا که اولی به معنای تابعیت کشور است و دومی به معنای عضویت در طبقات اشراف و درباریان و…) و نه حقوقی که امروز برای شهروندی تعریف می‌شود مطابق با حقوقی است که آن زمان برای شهروندان قرار داده می‌شد.
بااین‌وصف، روشن است که «حقوق شهروندی» اساساً مفهومی مدرن است که پیگیری برخی مفاهیم لاغر و خُرد آن در سده‌ها و هزاره‌های پیشین، سودمندی چندانی ندارد.
باری، هر اندازه که حقوق شهروندی، مفهومی مدرن و نوپدید است، «فقه حقوق شهروندی»، دیرینه کمتری از آن داشته و نوپدیدتر به شمار می‌آید.
شهروندی بر خلاف تصور ابتدایی، اساساً ارتباطی به شهر ندارد، بلکه به تابعیت یک کشور گفته می‌شود، چه دارندگان این تابعیت، در شهر زندگی کند یا در روستا یا بیابان‌ها و یا اساساً در کشور دیگری زیست داشته باشند؛ بر خلاف «شهرنشینی» که به ساکنان شهر گفته می‌شود، چه تبعه کشور متبوع آن شهر باشند و چه نباشند.
بااین‌وصف، حقوق شهروندی به حقوقی گفته می‌شود که افراد دارای تابعیت یک کشور، از آن برخوردارند. تا به اینجای امر، تقریباً مورد توافق دانشیان حقوق است، اما در اینکه این حقوق، کدام‌اند و نسبت این حقوق با مفاهیمی از قبیل حقوق طبیعی و حقوق بشر چیست، توافق زیادی وجود ندارد.
نوپدید بودن فقه حقوق شهروندی و نیاز فراوان به روشن‌شدن اصول و مبانی این باب فقهی نوپدید، ما را بر آن داشت تا مجله‌ای را پیرامون «مبادی حقوق شهروندی» تولید کنیم. عنوان «مبادی» نیز به این دلیل انتخاب شد که شامل هرآنچه امری مقدمی و لازم به واکاوی برای «فقه حقوق شهروندی» بر آن صدق می‌کند، در این مجله گنجانده شود، لذا از تعابیری همچون فلسفه، مبانی، اصول، کلیات و… احتراز گردید.
اینها البته بدین معنا نیست که مدعای این مجله، واکاوی و گفتگو پیرامون «تمام» مبادی و مقدمات فقه حقوق شهروندی است، بلکه روشن است که نباید از این مجله، انتظاری بیش از یک مجله داشت؛ چه اینکه واکاوی تمامی این مبانی، نیازمند نگارش کتاب‌ها، مقالات و حتی موسوعه‌های مفصل و درازدامن است.
در این مجله، ابتدا با تدوین نمایه مقالات فقهی و حقوقی حقوق شهروندی، تلاش داشتیم تا پیشینه این باب فقهی را در مقالات مرتبط واکاوی کنیم. کتاب «حقوق شهروندی در اندیشه اسلامی» نیز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع فقه حقوق شهروندی به زبان پارسی، به همین دلیل گزارش شد.
در ادامه، به چیستی حقوق شهروندی پرداختیم. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، چیستی این باب فقهی نوپدید و تفاوت آن با مفاهیم مشابه، امری است که نیازمند گفتگو و بررسی دانشی است.
در بخش مبانی حقوق شهروندی، تلاش داشتیم تا هر مقدمه کلامی، فلسفی، فقهی و اصولی مرتبط با فقه حقوق شهروندی را به بحث بگذاریم و از دانشیان این دانش بپرسیم.
«حقوق شهروندی» و «حقوق شهرنشینی» دو واژه‌ای هستند که معمولاً تفاوت میان آنها مورد دقت قرار نگرفته و لذا در بسیاری موارد، به‌جای یکدیگر به کار می‌روند. در چند گفتگو و یادداشت، به دنبال تدقیق تفاوت میان این دو عنوان مشابه بودیم.
به نظر می‌رسد قاعده‌سازی در فقه‌های نوپدید، اساساً دارای ارزش ذاتی است. قاعده‌سازی هم دانش را مدلّل و قاعده‌مند می‌کند و هم موجب جلوگیری از سخنان بی‌پایه و گزافه‌گویی می‌گردد. همین امر موجب شد تا روش قاعده‌سازی و برخی قواعد مهم فقه حقوق شهروندی را در دو گفتگو به بحث بگذاریم.
در پرداخت به فقه‌های نوپدید، یکی از دغدغه‌های همیشگی ما، مسئله «روش‌شناسی» بوده است. همین امر موجب در این مجله نیز به‌سان سایر مجلات، روش حل اختصاصی مسائل این باب فقهی را به بحث بگذاریم و اینکه آیا حل مسائل فقه حقوق شهروندی، نیازمند روش، ادله و شیوه جدیدی است یا آنکه با روش‌های گذشته نیز می‌توان مسائل این دانش را به‌صورت کارآمد حل نمود و به پرسش‌های فراروی آن پاسخ داد؟
چالش‌های اختصاصی پژوهش در فقه حقوق شهروندی، عنوان دیگری بود که در قالب دو گفتگو و یک یادداشت بدان پرداخته شد.
آینده‌پژوهی نیز در زمره بخش‌های ثابت مجلات مرتبط با ابواب فقهی نوپدید به شمار می‌آید، ازاین‌رو در این مجله نیز از آینده این دانش در ۱۰۰ سال آتی سخن گفتیم وپیش‌بینیی دانشیان این دانش را شنیدیم.
شاید بتوان گفت یکی از با ظرفیت‌ترین ابواب فقهی برای حضور در عرصه بین‌الملل، فقه حقوق شهروندی است. حضور در عرصه بین‌الملل اما همواره این پرسش را به وجود می‌آورد که آیا فقه حقوق شهروندی اسلامی و شیعی، مزیت قابل‌ملاحظه‌ای برای هماوردی با سایر نظامات حقوق شهروندی دارد یا خیر؟
پرسش‌های فراوان پیرامون قابلیت و کارآمدی دانش اصول فقه برای حل مسائل فقه‌های نوپدید موجب شد تا ظرفیت این دانش را برای حل مسائل فقه حقوق شهروندی به گفتگو بگذاریم؛ اینکه آیا حل مسائل فقه حقوق شهروندی با همین قواعد فعلی و مرسوم اصول فقه میسر است یا آنکه برای حل کارآمد مسائل آن، نیازمند قواعد اصولی جدیدی هستیم؟
این مجله، با همکاری پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر و سایت شبکه اجتهاد، تولید گردید. امید است که گام کوچکی در تعمیق، ترویج و توسعه فقه حقوق شهروندی به شمار آمده و موجب رضایت امام عصر (علیه السلام) گردد. آمین.