فهرست مطالب
- 1 اشاره
- 2 فقه معاصر: فقه سلامت و پزشکی چیست و بایسته‌های آن چه اموری است؟
- 3 فقه معاصر: فقه سلامت و پزشکی از دیدگاه اسلام و قرآن را توضیح دهید:
- 4 فقه معاصر: فقه سلامت و پزشکی از دیدگاه فقه شیعه را توضیح دهید:
- 5 فقه معاصر: ممکن است چند منبع فقهی یا حقوقی معرفی کنید؟
- 6 فقه معاصر: آیا از فتاوای فقها دررابطه‌با مسائل مختلف پزشکی و سلامت می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که موضوع‌شناسی خوبی توسط دستگاه استنباطی و افتاء صورت نمی‌گیرد؟
- 7 فقه معاصر: برای موضوع‌شناسی در فقه پزشکی توسط دستگاه استنباطی و افتای فقهای شیعه، به‌ویژه در ایران چه کارهایی باید انجام شود؟
- 8 فقه معاصر: درباره انجام تحقیقات و مطالعات دقیق در حوزه‌های پزشکی و حقوقی با تمرکز بر مسائل مرتبط با سلامت و درمان بیشتر توضیح دهید.
- 9 فقه معاصر: درباره تشکیل کارگروه‌های تخصصی با حضور فقهای شیعه، حقوق‌دانان، پزشکان و اخلاق‌پژوهان که شما گفتید، بیشتر توضیح دهید.
اشاره
حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدمهدی کریمی‌نیا، سال‌هاست که علاوه بر رشته دانشگاهی خود، یعنی حقوق جزا، مباحث فقه پزشکی را نیز به‌دقت پیگیری کرده و دررابطه‌با موضوعات آن، قلم می‌زند. نگارش بیش از ده کتاب و مقاله پیرامون تغییر جنسیت و عضویت در شورای علمی گروه «فقه سلامت و پزشکی» پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر، شاهد بر این مدعاست. وی در گفتگوی اختصاصی با فقه معاصر، به بیان چالش‌های فراروی فقه پزشکی پرداخت. او در عین ارج‌نهادن بر تلاش‌های فقها پیرامون مباحث فقه پزشکی، یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات صورت گرفته را موضوع‌شناسی مسائل فقه پزشکی، توسط فقها می‌داند. مشروح این گفتگوی اختصاصی، در پی می‌آید.
فقه معاصر: فقه سلامت و پزشکی چیست و بایسته‌های آن چه اموری است؟
کریمی‌نیا: «فقه پزشکی»، یا همان «پزشکی حقوقی»، شاخه‌ای از علم پزشکی است که به مسائل حقوقی مرتبط با حوزه سلامت می‌پردازد.
فقه سلامت و پزشکی به‌عنوان یک حوزه حقوقی و اخلاقی، به مطالعه و بررسی مسائلی از جمله حقوق بیماران، اخلاق حرفه‌ای در پزشکی، حفظ حریم شخصی بیماران، اصول اخلاقی در تحقیقات پزشکی، اطلاع‌رسانی به بیماران و اهمیت رضایت اخلاقی بیماران اختصاص دارد. این حوزه بر اصول اخلاقی و حقوقی مبتنی است که به پزشکان کمک می‌کند در تصمیم‌گیری‌های پزشکی و در روابط با بیماران بهترین رفتارها را انجام دهند. از جمله مباحث مهم این حوزه می‌توان به رعایت حریم شخصی، رعایت اطلاعات پزشکی محرمانه، انجام تشخیص و درمان مطابق با استانداردهای پزشکی و اخلاق حرفه‌ای، و اهمیت احترام و رعایت حقوق بیماران اشاره کرد.
این علم به ارتباط و کاربرد حقایق پزشکی با مشکلات حقوقی می‌پردازد. اهمیت فقه پزشکی در موارد زیر قابل توجه است:
- تحقیق صحیح: وقوع جراحت، به بدن ضرر می‌زند و مستلزم تثبیت صحیح مسئولیت از جانب مجرم است.
- رعایت قوانین اسلامی: در کلیه امور، رعایت قوانین اسلامی امری ضروری است و افعال ما نباید در تضاد با فقه و اخلاق متعالی اسلامی باشد.
به عبارت دیگر، فقه پزشکی به تدوین قوانین و مقررات حقوقی در زمینه پزشکی کمک می‌کند و در مسائلی؛ مانند: تحقیقات پزشکی، مسئولیت‌های حقوقی پزشکان و رعایت اصول اخلاقی در حوزه پزشکی نقش مهمی دارد. این علم به تعامل بین دانش‌های مختلفی؛ همچون: فقه، حقوق، اخلاق و پزشکی نیازمند است. برای توسعه این حوزه، تدوین برنامه‌های آموزشی جامع و تربیت اساتید توانمند در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار است.
فقه معاصر: فقه سلامت و پزشکی از دیدگاه اسلام و قرآن را توضیح دهید:
کریمی‌نیا: «فقه سلامت و پزشکی از دیدگاه اسلام» به مسائل مربوط به حفظ سلامت جسمانی و روحانی انسان می‌پردازد. در اسلام، «سلامت» به‌عنوان یک نعمت الهی مورد توجه ویژه‌ای است و به حفظ آن توصیه می‌شود. در این راستا، اسلام اهمیت بسیاری به «پیشگیری از بیماری‌ها»، «مراقبت از بدن»، «تغذیه سالم»، و «مشاوره پزشکی» می‌دهد.
همچنین، اسلام به «اخلاق حرفه‌ای در پزشکی» تأکید دارد و از پزشکان خواستار «رعایت اصول اخلاقی»، «احترام به بیماران»، و «انجام تشخیص و درمان به روش‌های مورد تأیید علمی» است. نیز، اسلام «حقوق بیماران» را تأکید می‌کند و از پزشکان خواستار انجام تلاش‌های لازم برای تضمین حقوق و رضایت بیماران است.
«فقه سلامت و پزشکی از دیدگاه قرآن کریم» به‌عنوان کتاب مقدس اسلام، به «حفظ و نگهداری سلامت فیزیکی و روحانی انسان» اهمیت زیادی می‌دهد. در قرآن، به «اهمیت بهداشت و سلامت انسان» اشاره شده و توصیه شده است که انسان به‌عنوان خلیفة زمین، برای «حفظ و نگهداری از خود و دیگران» مراقبت کند.
قرآن نکاتی را در خصوص تغذیه، تمیزی، فیزیکی و روحانی بودن انسان، و توجه به حفظ سلامت جسمانی و روحانی اشاره می‌کند. بر اساس آموزه‌های قرآن، پیشگیری از بیماری‌ها، مراقبت از بدن، و حفظ سلامت عنصری اساسی در زندگی انسان است. در کل، قرآن به «اهمیت حفظ سلامت و رعایت اصول بهداشتی و پزشکی» تأکید دارد.
فقه معاصر: فقه سلامت و پزشکی از دیدگاه فقه شیعه را توضیح دهید:
کریمی‌نیا: «فقه سلامت و پزشکی در فقه شیعه» نیز به‌عنوان یک حوزه مهم مورد توجه قرار دارد. از دیدگاه فقه شیعه، حفظ و پرهیز از آسیب‌ها به جسم و روح انسان از اهمیت بسزایی برخوردار است. فقهای شیعه نیز مانند فقهای سُنّی، به حفظ سلامت جسمی و روحی اهمیت زیادی می‌دهند و توصیه می‌کنند که انسان باید به بهداشت و سلامت خود و دیگران توجه کند.
فقه شیعه نیز توصیه‌هایی برای حفظ سلامت دارد؛ از جمله: توصیه به تغذیه سالم، تمیزی، ویتامین‌های کافی، و انجام ورزش معقول. همچنین، در دیگر آموزه‌های دینی شیعه نیز به اهمیت حفظ سلامت، پیشگیری از بیماری‌ها، و مراقبت از بدن انسان اشاره شده است.
چند مثال از فقه سلامت از دیدگاه فقه شیعه از قرار زیر است:
- رعایت تغذیه سالم: فقهای شیعه تأکید دارند که انسان باید به تغذیه سالم و متنوع توجه کند تا بدنش قوی بماند و از بیماری‌ها دور بماند.
- رعایت تمیزی: حفظ تمیزی بدن و محیط اطراف نیز از جمله آموزه‌های فقه شیعه است، زیرا تمیزی می‌تواند از انتقال بیماری‌ها جلوگیری کند.
- مراقبت از سلامت روحی: فقهای شیعه به مباحث مرتبط با سلامت روحی نیز توجه دارند، از جمله اهمیت دعا، و روان‌شناسی مثبت برای حفظ سلامت روحی انسان.
- پیشگیری از بیماری‌ها: فقه شیعه توصیه می‌کند که انسان باید از طریق پیشگیری، مانع ابتلا به بیماری‌ها شود، مانند واکسیناسیون.
- حفظ تعادل بین فعالیت و استراحت: فقهای شیعه تأکید دارند که انسان باید تعادل مناسبی بین فعالیت و استراحت داشته باشد تا بدن و روحش سالم باقی بماند.
- حفظ روابط اجتماعی سالم: حفظ روابط خوب با دیگران و اجتماع در جامعه نیز برای حفظ سلامت روانی و اجتماعی بسیار مهم است.
- رعایت اصول بهداشتی: فقه شیعه بر رعایت اصول بهداشتی مانند شستشوی دست، استفاده از ماسک و رعایت فواصل اجتماعی تأکید می‌کند تا از انتقال بیماری‌ها جلوگیری شود.
فقه معاصر: ممکن است چند منبع فقهی یا حقوقی معرفی کنید؟
کریمی‌نیا: منابع مطالعاتی فقه پزشکی می‌توانند به دانش‌پژوهان و پزشکان کمک کنند تا در مسائل پزشکی باتوجه‌به اصول و قواعد فقهی تصمیم‌گیری کنند.
- مجله علمی-پژوهشی فقه پزشکی:
این مجله دارای رتبه علمی-پژوهشی از کمیسیون نشریات علوم پزشکی کشور است.
- کتاب «پزشکی قانونی برای دانشجویان رشته حقوق»
- کتاب: فقه و حقوق پزشکی
- کتاب: احکام پزشکی
- مقاله: «مسئولیت مدنی پزشک در فقه و حقوق ایران»؛
این مقاله به مسائل مسئولیت مدنی پزشک از دیدگاه فقه و حقوق در ایران می‌پردازد.
- مقاله: «مفهوم‌شناسی سلامت از دیدگاه قرآن و حدیث»، نویسنده: محمدعلی قاسمی.
فقه معاصر: آیا از فتاوای فقها دررابطه‌با مسائل مختلف پزشکی و سلامت می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که موضوع‌شناسی خوبی توسط دستگاه استنباطی و افتاء صورت نمی‌گیرد؟
کریمی‌نیا: بله، فقه پزشکی یک حوزه متعدد رشته‌ای است که مسائل مختلف مرتبط با حوزه‌های سلامت، پژوهش، گروه‌های حرفه‌ای پزشکی، پرستاری، مامایی، پیراپزشکی و حقوق را در بر می‌گیرد. این حوزه نیازمند بهره‌گیری از دانش‌های مختلفی؛ همچون: فقه، حقوق، اخلاق و پزشکی است. از دیگر سو، مطالعات فقهی در این زمینه‌ها تطبیقی هستند، زیرا عنوان «فقه» ناظر به دانشی است که گستره آن دست‌کم دربرگیرنده چهار دستگاه فقهی در میان اهل‌سنت (فقه حنفی، فقه حنبلی، فقه مالکی، فقه شافعی) و دستگاه فقهی شیعه (فقه امامیه) است. بنابراین، این حوزه، نه‌تنها به دانش پزشکی، بلکه به دانش‌های دیگر نیز نیاز دارد، تا تکلیف شرعی مسائل مرتبط با آن مشخص شود. ازاین‌رو، موضوع‌شناسی در فقه پزشکی توسط دستگاه استنباطی و افتاء به‌صورت دقیق و دسته‌بندی شده انجام نمی‌پذیرد.
فقه معاصر: برای موضوع‌شناسی در فقه پزشکی توسط دستگاه استنباطی و افتای فقهای شیعه، به‌ویژه در ایران چه کارهایی باید انجام شود؟
کریمی‌نیا: باتوجه‌به اهمیت موضوع‌شناسی در فقه پزشکی، همکاری بین دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، نهادهای قضائی و حقوقی و اساتید متخصص در این حوزه امری ضروری است. برای موضوع‌شناسی در فقه پزشکی توسط دستگاه استنباطی و افتای فقهای شیعه، به‌ویژه در ایران، مراحل زیر را می‌توان انجام داد:
- تحقیق و مطالعه
انجام تحقیقات و مطالعات دقیق در حوزه‌های پزشکی و حقوقی با تمرکز بر مسائل مرتبط با سلامت و درمان، و مطالعه منابع فقهی و حقوقی مرتبط با مسائل پزشکی و تحلیل آن‌ها.
- تشکیل کارگروه‌های تخصصی
تشکیل کارگروه‌های تخصصی با حضور فقها، حقوق‌دانان، پزشکان و اخلاق‌پژوهان، و بررسی مسائل پزشکی از دیدگاه فقهی و حقوقی.
- تدوین فتاوا و راهنماها
تدوین فتاوا و راهنماها در زمینه‌های مختلف پزشکی و سلامت، و تبیین مسائل مرتبط با حقوق بیماران، حقوق پزشکان، اخلاق حرفه‌ای و مسائل اخلاقی در پزشکی.
- آموزش و اطلاع‌رسانی
آموزش دانشجویان پزشکی و حقوق در مورد مسائل فقهی و حقوقی مرتبط با پزشکی، و اطلاع‌رسانی به عموم مردم در مورد حقوق و وظایف در حوزه سلامت.
- تعامل با نهادهای قضائی و حقوقی
همکاری با دستگاه‌های قضائی و حقوقی برای تطبیق مسائل پزشکی با قوانین و مقررات حقوقی، و مشارکت در تدوین قوانین و مقررات مرتبط با حوزه پزشکی، لازم و ضروری است.
- ترویج اخلاق حرفه‌ای در پزشکی
ترویج اصول اخلاق حرفه‌ای در پزشکی و تأکید بر رعایت حقوق بیماران و اخلاقیات حرفه‌ای پزشکان.
فقه معاصر: درباره انجام تحقیقات و مطالعات دقیق در حوزه‌های پزشکی و حقوقی با تمرکز بر مسائل مرتبط با سلامت و درمان بیشتر توضیح دهید.
کریمی‌نیا: به‌طورکلی، انجام تحقیقات و مطالعات دقیق در حوزه‌های پزشکی و حقوقی با تمرکز بر مسائل مرتبط با سلامت و درمان اهمیت بالایی دارد. در ادامه، توضیحاتی درباره این موضوع ارائه می‌دهم:
الف: تحقیقات پزشکی
تحقیقات پزشکی شامل مطالعه علمی و پژوهش‌های مرتبط با بیماری‌ها، روش‌های تشخیص و درمان، عوامل پیشگیری، بهبود سلامت، و تأثیرات محیطی بر سلامت است. تحقیقات در این حوزه، می‌تواند به توسعه دانش پزشکی، بهبود روش‌های درمانی، و ارتقای سلامت جامعه کمک کند.
ب: تحقیقات حقوقی
تحقیقات حقوقی مرتبط با مسائل حقوقی مختلف است که در حوزه پزشکی نیز اهمیت دارد. موضوعاتی مانند حقوق بیماران، مسئولیت‌های پزشکان، حقوق مالکیت فکری در پزشکی، و قوانین مرتبط با تحقیقات بالینی مورد مطالعه قرار می‌گیرند.
ج: ترکیب تحقیقات پزشکی و حقوقی
ترکیب دانش پزشکی با دانش حقوقی می‌تواند به تدوین قوانین و مقررات مرتبط با حوزه پزشکی کمک کند. مثلاً، تحقیقات در مورد «حقوق بیماران» و «حقوق پزشکان» می‌تواند به تعیین حقوق و وظایف طرفین در رابطه پزشک – بیمار کمک کند.
د: تأثیر تحقیقات در بهبود سیستم سلامت
تحقیقات در حوزه‌های پزشکی و حقوقی می‌تواند به بهبود سیستم سلامت، ارتقای کیفیتِ مراقبت‌های پزشکی، و حفظ حقوق بیماران کمک کند. در نهایت، تحقیقات دقیق و مطالعات علمی در این حوزه‌ها نقش مهمی در توسعه دانش پزشکی و بهبود سیستم سلامت دارند.
فقه معاصر: درباره تشکیل کارگروه‌های تخصصی با حضور فقهای شیعه، حقوق‌دانان، پزشکان و اخلاق‌پژوهان که شما گفتید، بیشتر توضیح دهید.
کریمی‌نیا: بله، البته! تشکیل کارگروه‌های تخصصی با حضور فقهای شیعه، حقوق‌دانان، پزشکان و اخلاق‌پژوهان در حوزه فقه پزشکی و حقوق پزشکی اهمیت زیادی دارد. تشکیل کارگروه‌های تخصصی با حضور این افراد متخصص، به تبیین مسائل فقهی و حقوقی مرتبط با پزشکی و تدوین راهنماها و فتاوای مرتبط با این حوزه کمک می‌کند. در ادامه، به توضیحات بیشتر می‌پردازم:
- فقهای شیعه
فقهای شیعه، به‌عنوان متخصصان در علوم اسلامی، نقش مهمی در تبیین اصول فقهی مرتبط با پزشکی دارند. آن‌ها مسائل مرتبط با حقوق بیماران، مسئولیت‌های پزشکان، اخلاق حرفه‌ای در پزشکی و مسائل اخلاقی را از دیدگاه اسلامی بررسی می‌کنند.
- حقوق‌دانان
حقوق‌دانان، به‌عنوان متخصصان حقوق، به تدوین قوانین و مقررات مرتبط با حوزه پزشکی کمک می‌کنند.
آن‌ها مسائل حقوقی مرتبط با پزشکی، حقوق بیماران، مسئولیت‌های پزشکان و حقوق مالکیت فکری در پزشکی را مورد بررسی قرار می‌دهند.
- پزشکان
پزشکان به‌عنوان متخصصان در حوزه پزشکی، تجربیات عملی خود را به اشتراک می‌گذارند. آن‌ها مسائل مرتبط با تشخیص و درمان بیماری‌ها، اخلاق حرفه‌ای در پزشکی و مسائل اخلاقی را از دیدگاه پزشکی مورد بررسی قرار می‌دهند.
- اخلاق‌پژوهان
اخلاق‌پژوهان به‌عنوان متخصصان در حوزه اخلاق، به تبیین اصول اخلاقی در پزشکی کمک می‌کنند. آن‌ها مسائل مرتبط با اخلاق حرفه‌ای پزشکان، حقوق بیماران و مسائل اخلاقی در پزشکی را مورد بررسی قرار می‌دهند.