به نقل از خبرگزاری ایکنا از خراسان رضوی، آیت‌ﷲ سیدمجتبی نورمفیدی، استاد درس خارج و مدیر پژوهشگاه فقه معاصر، امروز ۱۸ بهمن‌ماه، در همایش «بررسی فقهی کاربرد سلول‌های بنیادی» که در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار گردید، با اشاره به شیوه‌های مواجهه با مسائل نوظهور با تأکید بر کاربرد سلول‌های بنیادی، بیان کرد: فقه ادعای تنظیم حیات بشر در ابعاد گوناگون را دارد؛ از این رو، اتخاذ موضع‌گیری فقهی نسبت به مسائل نوپدید از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

مدیر پژوهشگاه فقه معاصر با اشاره به راهکارهای متنوع حل مسائل جدید گفت: در برخی موارد، مسائل نوظهور از طریق به‌کارگیری عناوین و احکام ثانویه حل می‌شوند که تفاوت چندانی با مسائل قدیمی ایجاد نمی‌کند؛ چرا که این عناوین همواره کاربرد خود را حفظ می‌کنند.

وی افزود که احکام حکومتی و ثانویه تنها به مسائل نوپدید محدود نمی‌شوند و می‌توان با بهره‌گیری از این ابزارها به موضوعات جدید دست یافت. او تأکید کرد: در شرایط کنونی، یافتن حکم اولیه هر پدیده از اهمیت بالایی برخوردار است، به‌ویژه در دنیایی که سرعت رشد و ظهور پدیده‌های نو به گونه‌ای است که فرصت تعمق را از بین می‌برد و می‌تواند به عنوان تهدیدی برای فناوری‌های نوین تلقی شود.

نورمفیدی با معرفی عناصر و ابزارهای کلیدی جهت استخراج احکام شرعی در زمینه مسائل نوپدید، به‌ویژه در ارتباط با سلول‌های بنیادی، تأکید نمود: عامل نخست، اتخاذ رویکرد واقع‌بینانه نسبت به فناوری‌های نوین است. افزون بر این، دو نگرش خوشبینانه و بدبینانه نیز در تفسیر فناوری‌های نوین مطرح می‌شود.

وی افزود: نگرش‌های بدبینانه و خوشبینانه که در خارج از محافل علمی دینی نسبت به فناوری‌های نوین مطرح می‌شوند، بر مبنای اصول نظری، فلسفی، انسان‌شناختی و ارزشی شکل گرفته‌اند. استدلال اصلی این دیدگاه‌ها بر این اساس استوار است که فناوری بدون پشتوانه فرهنگی و بدون عوارض جانبی نمی‌تواند وجود داشته باشد.

او اظهار کرد: نگرش بدبینانه نسبت به فناوری، تهدیدهای جدی برای بشر به همراه داشته و می‌تواند منجر به انسانیت‌زدایی، از خود بیگانگی، تحریف روابط انسانی، از بین رفتن پیوندهای فرهنگی و کاهش معنویت گردد. به نظر او، موضع‌گیری‌هایی که در خصوص فناوری‌هایی مانند ماهواره و اینترنت اتخاذ شده، نمونه‌ای از همین نگرش هستند که در سایر حوزه‌ها نیز تأثیرگذار خواهند بود.

نورمفیدی اضافه کرد: در چارچوب نگرش بدبینانه، معایب و سو استفاده‌ها برجسته می‌شود، در حالی که نگرش خوشبینانه تنها بر نقاط قوت تأکید دارد و به هیچ نقصی نمی‌نگرد. او بیان نمود که اگر این دو دیدگاه را با اصطلاحات متفاوت بیان کنیم، می‌توان آن‌ها را به عنوان دیدگاه ابزاری و دیدگاه نرم‌افزاری نامید.

او ادامه داد: رویکرد واقع‌بینانه، ترکیبی از مشاهده همزمان نقاط قوت و ضعف فناوری است. در حوزه سلول‌های بنیادی، هر دو نگرش وجود داشته و در ایران به کار گرفته می‌شوند. از دیدگاه آینده‌پژوهانه، نمی‌توان از معایب فناوری سلول‌های بنیادی چشم‌پوشی کرد.

نورمفیدی تأکید کرد: بی‌شک سلول‌های بنیادی دارای مزایای فراوانی هستند، اما همانند سایر فناوری‌ها ممکن است مورد سوءاستفاده قرار گیرند؛ به عنوان نمونه، تجاری شدن، تبدیل شدن به پدیده‌ای شبیه به توریسم سلولی و بهره‌کشی از زنان در فرایند تولید یا استخراج سلول‌های بنیادی از جمله دغدغه‌های موجود است.

وی افزود: علاوه بر این، احتمال فراهم شدن زمینه برای تولید سلاح‌های بیولوژیک به عنوان یکی دیگر از ابعاد منفی این فناوری مطرح می‌شود. لذا نباید صرف نظر از منافع و مزایای فناوری به دلیل احتمال سوءاستفاده، از آن چشم‌پوشی کرد؛ بلکه باید خواستار رویکردی واقع‌بینانه نسبت به پدیده‌های نوظهور باشیم. با این حال، مواجهه با دیدگاه‌های افراطی و تفریطی در برخورد با فناوری‌ها، نیازمند بررسی‌های جامع و دقیقی از تمامی ابعاد موضوع است.

او عنوان کرد: در برخی از انواع سلول‌های بنیادی، مسئله تغییر شخصیت مورد بحث قرار گرفته است. هنگامی که سلول‌های بنیادی از جنینی که در آزمایشگاه تولید شده و بالقوه می‌تواند به یک انسان بدل شود، استخراج می‌گردند، این سؤال مطرح می‌شود که آیا چنین عملی به منزله از بین بردن یک انسان بالقوه محسوب می‌شود و آیا سلول‌ها می‌توانند ویژگی‌های شخصیتی اهداکننده را به گیرنده انتقال دهند؟

نورمفیدی توضیح داد: اینکه آیا این سلول‌ها به اندازه‌ای که شخصیت یک انسان را از اهداکننده به گیرنده منتقل می‌کنند، موضوع بحث و بررسی است؛ در حالی که رایج است هر حکمی با توجه به رابطه مسبب و معلولی صادر شود، به این معنا که بدون وجود موضوع، حکم بی‌معنا می‌گردد.

او گفت: مسائلی که تحت حکم شرعی قرار می‌گیرند، از آن دسته موضوعاتی هستند که خداوند متعال به آن‌ها اشاره کرده است. به عنوان مثال، هرچند وطن دارای معنایی است، اما برای آن که شریعت حکم مشخصی برای آن تعیین کند، حدود و معیارهایی در نظر گرفته شده است. از این رو، این مسائل نیازمند عرفی هستند که آن‌ها را روشن سازد.