اشاره: فقه قضای شیعی اگرچه سابقه‌ای بیش از هزار سال دارد اما هیچ‌گاه خود را در مقام مقایسه با سایر مکاتب حقوقی ندیده است. شاید بتوان گفت وقوع انقلاب اسلامی ایران و حاکمیت فقه بر کشور، این پرسش را فراروی اندیشمندان و فقه‌پژوهان قرار داد که برقراری نظام قضایی بر اساس فقه شیعی، چه ثمره و مزیت رقابتی نسبت به برقراری آن بر اساس سایر مکاتب فکری و دینی و مذهبی دارد؟ در این میان، فقه‌پژوهان، پاسخ‌های متفاوتی به این پرسش داده‌اند. برخی فقه قضای شیعی را به‌مثابه یک نظام قضایی در کنار سایر نظام‌های قضایی دانسته‌اند که نه‌تنها مزیت خاصی نسبت به آنها ندارد، بلکه اساساً برگرفته از توصیه‌های خاص اهل‌بیت(ع) نیز نیست؛ چرا که ایشان اساساً درصدد تأسیس نظام قضایی خاصی نبوده و صرفاً رویه‌ها و رویکردهای قضایی زمان خود را امضا می‌کرده‌اند. در مقابل، عده‌ای باورمند به وجود نظام قضایی شیعی هستند که هم برگرفته از توصیه‌های اختصاصی پیامبر(ص) و امامان(ع) است و هم مزایای رقابتی روشنی نسبت به نظام قضایی سایر ادیان و مذاهب دارد. حجت‌الاسلام‌والمسلمین حجتﷲ فتحی، از گروه دوم است. او در این گفتگوی اختصاصی، به‌روشنی به برتری نظام قضایی شیعی نسبت به سایر نظام‌های قضایی تصریح می‌کند و مزایای آن را نیز یک‌به‌یک می‌شمارد. مشروح گفتگوی اختصاصی فقه معاصر با این استاد و پژوهشگر فقه قضا، از نگاه شما می‌گذرد:
فقه معاصر: فقه قضا شیعی، چه مزایای رقابتی قابل فهم توسط دنیای معاصر برای حضور در عرصه بین‌الملل دارد؟
فتحی: فقه قضایی شیعی در ایجاد ساختار مناسب با شرایط روز و استفاده از پیشرفت‌های علمی متصلب نیست، سیال است و قابلیت تطبیق با شرایط روز جامعه را دارد. اصول و مبانی نظام قضایی دارای اتقان و استواری است و قابل عرضه به همه جوامع است و در چهارچوب آن اصول و مبانی که مبتنی بر وحی و فطرت بشر است، اهداف نظام قضایی قابل تأمین است. اصول و مبانی از مزایای رقابتی فقه قضایی شیعه است. توجه به کرامت بشر در دادرسی، رعایت مساوات و عدالت، پرهیز از ظلم و ستم، تبعیض و تحقیر مطلوب هر نظام قضایی است، اصل برائت، عذرپذیری، قاعده درء، ادله اثباتی سیال متناسب با جرایم مختلف، تأکیدات فراوان بر عدالت، دانشمندی و اندیشمندی مقامات قضایی، بخشی از مزایای نظام قضایی اسلام است.
فقه معاصر: اختصاصات فقه قضا، در قبال سایر ادیان و مذاهب چیست؟
فتحی: در خصوص ادیان ابراهیمی مثل یهود و مسیحیت اصولاً نظام قضایی تعریف شده‌ای وجود ندارد. مسیحیت فاقد شریعت مستقلی از یهود است و در دین یهود نیز ما با یک نظام قضایی منسجمی مواجه نیستیم تا بتوان اختصاصات نظام قضایی اسلام را در قبال آنها تبیین کرد. اما نسبت به مذاهب اسلامی علی‌رغم اشتراکات فراوان، نظام قضایی امامیه به دلیل اتصال به معصومین علیهم‌السلام از انحرافات و اشتباهات بیّن در امان مانده است.
فقه معاصر: آیا فقه قضا فعلی، ظرفیت لازم برای حضور در عرصه بین‌الملل را دارد یا آنکه برای امکان حضور در این عرصه، نیازمند تغییراتی در روش استنباط، قواعد، ادله و… است؟
فتحی: همانگونه که در یادداشت دیگری در همین مجله، به‌صورت تفصیلی عرض کردم، اصول و مبانی نظام قضایی اسلام قابلیت عرضه به عرصه بین‌الملل را دارد و بدیهی است باید به زبان روز و با ادبیات روزِ دانش حقوق عرضه شود قابلیت استفاده داشته باشد و بتواند با اندیشمندان و دانشیان حقوق ارتباط برقرار کند و تأثیرگذار باشد.
فقه معاصر: برای حضور فقه قضا در عرصه بین‌الملل، چه اقدامات و سیاست‌گذاری‌هایی باید انجام شود؟
فتحی: روش‌های مختلفی برای حضور فقه قضا در عرصه بین‌الملل وجود دارد؛ از قبیل ایجاد کرسی تدریس در دانشگاه‌های مختلف غربی، شرقی و عربی، نشر مقالات علمی‌پژوهشی در مجلات معتبر، ایجاد سایت‌های معتبر به زبان‌های مختلف، ترجمه متون مناسب به زبان‌های مختلف، نشر الکترونیک، استفاده از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی، تبادل دانشجو بین حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌های مختلف و حوزه‌های علمی اهل‌سنت، تقویت زبان عربی و انگلیس اساتید حوزه و حقوق‌دانان اسلامی برای تبادلات علمی، استفاده از ظرفیت رایزنی فرهنگی ایران در کشورهای مختلف، تأسیس شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای به زبان‌های مختلف، استفاده از ظرفیت شبکه‌های تلویزیونی شناخته شده با ایجاد بحث‌های علمی و گفتگوهای