ازآنجاکه هر گزاره فقهی مشتمل بر موضوع و حکم است و شناخت یک گزاره فقهی، بدون شناخت حکم و موضوع آن، میسر نیست؛ بنابراین موضوع‌شناسی، تقریباً عمری به درازای عمر دانش فقه دارد. این‌همه اما باعث نشد که تا چند دهه اخیر، موضوع‌شناسی از اهمیت خاصی نزد فقها برخوردار باشد؛ چرا که به دلیل بساطتِ غالب موضوعات فقهی، شناخت آنها همواره یا به‌صورت مباشری توسط فقیه انجام می‌شد و یا وی از یک یا چند کارشناس، برای شناخت آنها کمک می‌گرفت؛ درنتیجه هیچ‌گاه پیچیدگی خاصی در شناخت موضوعات فقهی وجود نداشت.
با گسترش روزافزون دانش بشری به‌خصوص در چند دهه گذشته اما موضوع‌شناسی نه‌تنها دیگر از عهده فقیه به‌تنهایی برنمی‌آید؛ بلکه حتی گاه با مراجعه با یک یا دو کارشناس نیز به انجام نمی‌رسد. موضوعات پیچیده جهان کنونی که هر روز نیز بر شمارگان و البته پیچیدگی آنها افزوده می‌شود، گاه توسط اهالی آن فن نیز به‌درستی و با تمام ابعادشان فهم نشده‌اند. همین امر موجب شده است که موضوع‌شناسی در فقه معاصر، کاملاً با موضوع‌شناسی در مسائل فقهی دیرین دانش فقه، متفاوت باشد. این گستردگی تا بدان‌جاست که برخی فقها بر آن شده‌اند که دروس خارج کنونی، نمی‌تواند فتاوای صائبی را در فقه معاصر به ارمغان بیاورد بلکه برای دستیابی به گزاره‌های فقهی کارآمد و همه‌جانبه‌نگر، نیازمند دروس دو ضلعی و سه‌ضلعی هستیم که در یک ضلع آن، همواره به یک کارشناس و استاد موضوع‌شناسی آن گزاره یا باب فقهی اختصاص خواهد داشت.
مجله الکترونیکی «موضوع‌شناسی فقهی در موضوعات نوپیدا؛ چیستی، ابعاد و روش» یکی از اولین تلاش‌های رسانه‌ای علمی برای پاسخ به پرسش‌های روزافزون پیرامون موضوع‌شناسی در گزاره‌های فقه معاصر است.
فصل اول مجله، به چیستی موضوع‌شناسی و جایگاه و اهمیت آن اختصاص دارد. هنوز هستند فقه‌پژوهانی که گمان می‌کنند فقیه، به‌مثابه انسانی همه‌چیزدان است که برای فهم موضوعات نیازی به مراجعه به کارشناسان دانش‌های دیگر ندارد یا آنکه معتقدند فقه و اصول، کلیدی است که قفل هر مشکل علمی را باز می‌کند و اساساً بی‌نیاز از سایر دانش‌ها است. آیتﷲ محسن فقیهی و استاد سید صادق علم‌الهدی، به‌عنوان دو استاد دروس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، در کنار حجت‌السلام نیکدل، استاد سطوح عالی حوزه علمیه خراسان و پژوهشگر مؤسسه فقهی دانشوران و حجت‌الاسلام‌والمسلمین بیات، رئیس مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی، در گفتگوها و یادداشت‌های جداگانه، سعی در توضیح موضوع‌شناسی در فقه معاصر و ابعاد و زویای گوناگون آن داشته‌اند.
فارغ از اینکه برای تشخیص موضوعات فقهی، چه باید کرد، باید به این پرسش پاسخ داد که مرجع تشخیص این موضوعات کیست؟ به دیگر سخن، آیا اینکه برای تشخیص یک موضوع فقهی باید به کارشناس مرتبط با آن موضوع مراجعه کرد، به معنای حجیت قول آن کارشناس است یا آنکه فقیه باید از قول آن کارشناس قانع شود و در حقیقت آنچه حجت است تشخیص و قطع فقیه است؟ در هنگام اختلاف میان کارشناسان تشخیص آن موضوع، چه باید کرد؟ اساساً مراد از کارشناس، چه کسی است؟ آیا مراد، غالب کارشناسان آن موضوع هستند یا متدینین آنها یا همه آنها یا…؟ آیات سید مجتبی نورمفیدی و محمد محمدی‌قائنی و حجج‌اسلام مهریزی و همتی، در گفتگوهای جداگانه، نظر خود پیرامون مرجع تشخیص موضوعات فقهی را بیان کرده‌اند.
از آنجا روش موضوع‌شناسی در فقه معاصر، کمتر به‌صورت مستقل بررسی شده است، فصل سوم به این موضوع اختصاص پیدا کرده است. حجت‌الاسلام مرقاتی که سال‌ها در موضوع‌شناسی فقه پزشکی به پژوهش پرداخته است، دکتر عبدالمجید مبلغی به‌عنوان یک روش‌پژوه و حجت‌الاسلام دکتر مجید مبینی که سال‌هاست مباحث روشی را رصد و پژوهش می‌کند، در دو گفتگو و یک یادداشت، روش‌های موضوع‌شناسی در فقه معاصر را به بحث گذاشته‌اند.
فصل چهارم، حجیت موضوع‌شناسی در فقه معاصر را موضوع سخن قرار داده است. رئیس پژوهشکده فقه و حقوق به همراه دبیر گروه فقه حقوق مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، در قالب دو گفتگو، به این موضوع پرداخته‌اند.
کسانی که به موضوع‌شناسی در فقه معاصر پرداخته‌اند می‌دانند که چالش‌های گوناگونی فراروی پژوهشگر این عرصه وجود دارد. معاون پژوهش جامعه المصطفی، معاون علمی مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی و استاد سطوح عالی حوزه علمیه خراسان، در دو گفتگو و یک یادداشت، تلاش کردند تا این چالش‌ها را بیان کنند.
آیا می‌توان گفت فقها در موضوع‌شناسی، رویکردهای متفاوتی با یکدیگر داشته‌اند؟ عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی و معاون آموزش دانشگاه مفید، این پرسش را در دو گفتگوی جداگانه پاسخ داده‌اند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین مهدی مهریزی که مناسبت سه دهه ریاست کتابخانه فقه و حقوق، آشنایی زیادی با کتب اهل‌سنت دارد و حجت‌الاسلام دکتر حسینی، پژوهشگر مرکز تحقیقات قوه قضائیه، در فصل هفتم، موضوع‌شناسی را در فقه اهل‌سنت کاویده‌اند و در دو گفتگوی مستقل، از آن سخن گفته‌اند.
فصل هشتم، آینده موضوع‌شناسی در فقه معاصر را به بحث گذاشته است و اینکه موضوعات آینده فقه چگونه‌اند و برای شناخت آنها، چه باید کرد؟ حجت‌الاسلام مصطفی دُرّی، قائم‌مقام پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر در گفتگوی با فقه معاصر، تلاش داشته تا ترسیمی واقعی از موضوع‌شناسی فقه در آینده ارائه کند.
فصل پایانی این مجله نیز به‌سان سایر مجلات الکترونیکی پژوهشگاه، به پیشینه‌شناسی موضوع‌شناسی در فقه اختصاص دارد. کتاب‌شناسی، نمایه مقالات، گزارش اختصاصی چند کتاب مهم و معرفی مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی، مطالب این فصل را تشکیل می‌دهند.
امید که این تلاش مختصر، گامی کوچک در توسعه و تعمیق فقه معاصر به شمار آمده و موجبات رضایت مولای دو عالم، امام عصر (ارواحناله‌الفداء) را فراهم آورد، آمین.