اشاره: مرکز ملی فضای مجازی در سال ۱۳۹۰ با حکم مقام معظم رهبری و به غرض ساماندهی حاکمیتی به فضای مجازی کشور تأسیس شد. در زیر گزارشی از این مأموریت‌ها و فعالیت‌های صورت گرفته در این مرکز می‌آید.
مرکز ملی فضای مجازی در سال ۱۳۹۰ با حکم مقام معظم رهبری تأسیس شد. این مرکز به‌عنوان یک نهاد فرابخشی و حاکمیتی، مسئولیت هدایت فضای مجازی کشور را بر عهده دارد. هدف اصلی از ایجاد این مرکز، مدیریت صحیح فضای مجازی و بهره‌برداری از فرصت‌های آن در جهت پیشرفت کشور بوده است.
مأموریت و اهداف
اهداف و مأموریت‌های این مرکز عبارت‌اند از:
سیاست‌گذاری کلان در حوزه فضای مجازی: تدوین قوانین و مقررات مرتبط با فضای مجازی؛
نظارت بر عملکرد دستگاه‌های اجرایی: بررسی تطابق فعالیت‌ها با سیاست‌های کلان؛
توسعه زیرساخت‌های دیجیتال: نظارت بر اجرای پروژه‌های ملی مانند شبکه ملی اطلاعات؛
افزایش امنیت سایبری: مقابله با تهدیدات سایبری و تضمین امنیت داده‌ها.
فعالیت‌های کلان
مرکز ملی فضای مجازی طی سال‌های گذشته اقداماتی فراوانی برای ساماندهی به فضای مجازی کشور انجام داده است که ذکر همه آنها در این نگاشته امکان‌پذیر نیست؛ اما برخی از مهم‌ترین اقدامات این مرکز که اقدامات کلان آن نیز محسوب می‌شوند به‌قرار زیر هستند:
۱. تدوین سیاست‌ها و مقررات: مرکز ملی فضای مجازی نقش کلیدی در تهیه و تصویب سیاست‌های راهبردی کشور در حوزه فضای مجازی دارد. برخی از مهم‌ترین اقدامات این مرکز شامل موارد زیر است:
الف: تصویب سند شبکه ملی اطلاعات: ایجاد زیرساخت مستقل و امن برای کشور؛
ب: ابلاغ سیاست‌های امنیت سایبری: تعیین چارچوب‌هایی برای مقابله با تهدیدات داخلی و خارجی؛
ج: توسعه اقتصاد دیجیتال: تدوین برنامه‌هایی برای تقویت کسب‌وکارهای دیجیتال و استارتاپ‌ها.
۲. نظارت و هماهنگی؛ شامل:
الف: هماهنگی میان دستگاه‌های دولتی: تضمین همسویی سازمان‌ها در اجرای سیاست‌ها؛
ب: نظارت بر عملکرد نهادها: پایش فعالیت‌های مرتبط با فضای مجازی.
۳. حمایت از توسعه زیرساخت‌ها؛ شامل:
الف: سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات؛
ب: حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان برای توسعه فناوری‌های بومی.
پروژه‌های استراتژیک
الف: شبکه ملی اطلاعات: مهم‌ترین پروژه استراتژیک مرکز ملی فضای مجازی، ایجاد شبکه ملی اطلاعات است. این شبکه با هدف استقلال و امنیت فضای ارتباطی کشور طراحی شده است که نتایج آن در سال‌های اخیر به‌خصوص در جنگ ۱۲ روزه به‌روشنی نمایان گردید.
اهداف اصلی این پروژه، کاهش وابستگی به اینترنت جهانی، افزایش امنیت اطلاعات کاربران ایرانی و ارائه خدمات سریع و پایدار است. این پروژه البته با چالش‌هایی نیز همراه بوده است که از آن جمله می‌توان به چالش تأمین زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و همچنین چالش مقابله با تهدیدات خارجی اشاره کرد.
ب: امنیت سایبری: یکی دیگر از پروژه‌های مهم مرکز ملی فضای مجازی، تدوین و اجرای سیاست‌های امنیت سایبری است. برای تحقق این پروژه، اقداماتی نظیر شناسایی و مقابله با حملات سایبری و تقویت سیستم‌های امنیتی در زیرساخت‌های حیاتی کشور انجام شده است.
ج: توسعه اقتصاد دیجیتال: در راستای انجام این پروژه، تاکنون اقدامات زیر انجام شده است:
- تقویت استارتاپ‌ها: حمایت از کسب‌وکارهای نوپا در حوزه فناوری؛
- ایجاد بسترهای تجارت الکترونیک: گسترش بازارهای آنلاین داخلی.
دستاوردهای ملی و بین‌المللی
مرکز ملی فضای مجازی در سال‌های گذشته به دستاوردهای مهمی در سطح ملی و بین‌المللی دست یافته است.
به‌عنوان نمونه، در سطح ملی، می‌توان به افزایش تولید محتوای بومی در فضای مجازی، راه‌اندازی شبکه‌های اجتماعی داخلی و کاهش وابستگی به خدمات خارجی مانند پیام‌رسان‌ها اشاره کرد.
در سطح بین‌المللی نیز حضور فعال در اجلاس‌های بین‌المللی مانند ITU و همکاری با کشورهای همسو برای مقابله با تهدیدات سایبری، از جمله این اقدامات هستند.
چالش‌ها و محدودیت‌ها
فعالیت‌های مرکز ملی فضای مجازی، دشواری‌ها و چالش‌های خاص به خود را نیز دارد که موجب دشواری یا کاهش سرعت انجام پروژه‌ها می‌شوند. برخی از این چالش‌ها از این قرارند:
الف: وابستگی به فناوری‌های خارجی: ایران در بسیاری از حوزه‌های فناوری، به تکنولوژی‌های خارجی وابسته است. این وابستگی، توسعه پروژه‌های ملی را با چالش مواجه می‌کند.
ب: تحریم‌ها: تحریم‌های بین‌المللی دسترسی ایران به ابزارها و نرم‌افزارهای پیشرفته را محدود کرده است.
ج: ناهماهنگی میان دستگاه‌ها: عدم هماهنگی کامل میان نهادهای مرتبط با فضای مجازی باعث کندی اجرای برخی سیاست‌ها شده است.
مرکز ملی فضای مجازی با انجام وظایف سیاست‌گذاری، نظارت و مدیریت، نقشی اساسی در پیشرفت فضای مجازی کشور دارد. با وجود چالش‌ها، این مرکز توانسته است دستاوردهای قابل‌توجهی داشته باشد. استمرار و تقویت فعالیت‌های این مرکز می‌تواند به تحقق اهداف کلان کشور در حوزه فضای مجازی کمک کند.