علی‌اصغر همایون

مبادی موضوع شناسی فقهی در موضوعات نوپیدا / ۲۲

موضوع‌شناسی، یک دانش است یا یک عرصه مطالعاتی؟ چنین چیزی روشن نیست. اما آنچه مشخص است این است که برای کشف حکم شرعی، حتماً باید موضوع آن، روشن باشد. این امر نیازمند شناخت دقیق موضوع حکم است که از آن، به موضوع‌شناسی یاد می‌شود. موضوع‌شناسی سابقه‌ای به دیرینگی دانش فقه دارد؛ چرا که فقیهان برای بیان احکام شرعی، ناگزیر از شناخت موضوعات این احکام بوده‌اند؛ اما گستردگی و پیچیدگی موضوعات معاصر، اهمیت آن را دوچندان کرده و البته چالش‌های فراروی آن را نیز افزون کرده است. برخی از کتاب‌های مهم در موضوع‌شناسی در مطالب مستقلی، گزارش شدند. همچنین مهم‌ترین مقالات موضوع‌شناسی، در نمایه مقالات لیست شدند. کتاب‌هایی که به موضوع‌شناسی موضوعات مهم فقه معاصر پرداخته بودند نیز در ضمن گزارش مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی، بیان گردیدند. در این گزارش اما، به بیان کتاب‌هایی می‌پردازیم که موضوع‌شناسی را به‌صورت کلی و نه به‌صورت یک تک موضوع و با تمرکز بر فقه معاصر، مورد واکاوی قرار داده‌اند. در ادامه علاوه بر کتاب‌ها، مهم‌ترین پایان‌نامه‌هایی که موضوع‌شناسی را به نگاهی کلی و البته مختص به فقه معاصر مورد بحث قرار داده‌اند را لیست کرده‌ایم. ادامه 

در مناظره آیت‌الله علوی بروجردی و دکتر خسروپناه بررسی شد:

مبادی فقه اقتصاد / ۳۴

آیت‌الله علوی بروجردی از اساتید درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، در گفت‌وگویی، مطالبی پیرامون اقتصاد اسلامی مطرح کرده بود که واکنش‌هایی در حوزه علمیه داشت. از جمله این واکنش‌ها، سخنان حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه از اساتید حوزه علمیه قم بود که سخنان استاد علوی بروجردی را ردّ و از وی درخواست گفت‌وگو و مناظره علمی نمود. در اسفندماه ۱۳۹۹، این گفت و گوی علمی بین این دو استاد حوزه برگزار گردید که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید: ادامه 

استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، در گفتگوی اختصاصی با فقه معاصر:

مبادی موضوع شناسی فقهی در موضوعات نوپیدا / ۲۱

دررابطه‌با اینکه مرجع تشخیص موضوعات احکام فقهی و مصادیق آنها، چه کسی است، کمتر بحث تفصیلی و مستقلی در دانش‌های فقه و اصول فقه صورت گرفته است؛ همین امر موجب شده است که محل نزاع، نظریات و ادله هر نظریه به‌روشنی معلوم نباشد. آیت‌الله محمد محمدی‌قائینی، معتقد است نه در موضوعات می‌توان گفت که مرجع تشخیص آن، همیشه عرف است و نه در مصادیق می‌توان چنین ادعایی کرد. او هم در موضوعات و هم در مصادیق، اقسام گوناگونی را تصویر می‌کند که هر کدام، مرجع تشخیص متفاوتی دارند. مشروح گفتگوی اختصاصی فقه معاصر با این استاد و پژوهشگر حوزه علمیه قم، به‌قرار زیر است:🔻 ادامه 

رئیس دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه قم تبیین کرد:

مبادی فقه اقتصاد / ۳۳

سومین نشست اقتصاد اسلامی مدرسه فقهی امام محمدباقر (علیه‌السلام) با موضوع «رابطه فقه با علم اقتصاد» با ارائه حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر سید هادی عربی، رئیس دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه قم و مؤلف کتاب «مبانی اقتصاد اسلامی» و «پول و بانکداری با رویکرد اسلامی»، با حضور طلاب و فضلا در اسفندماه ۹۹ در این مدرسه برگزار شد. در ادامه گزارش تفصیلی مطالب مطرح شده در این نشست را می‌خوانید. 🔻 ادامه 

سید رضا حسینی

مبادی فقه تکالیف شهروندی / ۴۵

منشور حقوق شهروندی در ۲۹ آذر ۱۳۹۵، با حضور رئیس‌جمهور وقت رونمایی گردید. رونمایی از این منشور اما واکنش‌های گوناگونی را برانگیخت. سید رضا حسینی، کارشناس ارشد حقوق بین‌الملل، در یادداشتی، مبانی و جایگاه حقوقی این منشور را واکاوی کرده و یکی از مزایای آن را ذکر «تکالیف شهروندی» در کنار «حقوق شهروندی» عنوان نموده است. مشروح این یادداشت، به قرار زیر است: ادامه 

عضو هیئت‌علمی و معاون آموزش دانشگاه مفید، در گفتگوی اختصاصی با فقه معاصر:

مبادی موضوع شناسی فقهی در موضوعات نوپیدا / ۲۰

ازآنجاکه هر حکم، نیازمند موضوع است و شناخت حکم بدون شناخت موضوع، میسر نیست، بنابراین عمر موضوع‌شناسی به‌اندازه عمر حکم‌شناسی است؛ اما آیا این بدین معنا است که فقها در طول تاریخ، همواره به موضوع‌شناسی توجه داشته‌اند؟
حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر سید مهدی نریمانی زمان‌آبادی معتقد است فقدان دانشگاه و بسیط بودنِ موضوعات در گذشته، موجب می‌شده که فقها به‌تنهایی و بدون نیاز به کسب دانشی خاص یا مشورت با متخصصین، بتوانند موضوع‌شناسی کنند درحالی‌که دررابطه با موضوعات پیچیده کنونی، چنین چیزی امکان‌پذیر نیست.
این استاد حوزه و دانشگاه اما این مسئله را به معنای عدم اهمیت فقهای پیشین به موضوع‌شناسی نمی‌داند. مشروح گفتگوی اختصاصی فقه معاصر با عضو هیئت‌علمی و معاون آموزش دانشگاه مفید در موضوع رویکرد فقها در موضوع‌شناسی، به‌قرار زیر است: 🔻 ادامه 

پژوهشگر آثار مرحوم محمدحسین تهرانی، در گفتگوی اختصاصی با فقه معاصر مطرح کرد:

مبادی فقه اقتصاد / ۲۵

مرحوم آیت‌الله سید محمدحسین حسینی تهرانی، اگرچه بیشتر به مسلکی خاص در فلسفه و عرفان شهره است اما مبانی منحصربه‌فردی در دانش‌های دیگر اسلامی و انسانی نیز دارد. یکی از این مبانی، مسئله اقتصاد است. مرحوم تهرانی که به تصلّب بر نصوص و عدم تخطی از آنها شهره است، همین مسیر را در اقتصاد نیز ادامه می‌دهد و به باور یکی از شاگردانش، به‌هیچ‌وجه از مبانی اقتصادی مطرح در قرآن و سنت کوتاه نمی‌آید. حجت‌الاسلام محمدرضا کریمی در این گفتگوی اختصاصی، از ابعاد اقتصادی نظریات مرحوم تهرانی سخن گفته است.
مشروح گفتگوی فقه معاصر با پژوهشگر آثار مرحوم محمدحسین تهرانی، از نگاه شما می‌گذرد: 🔻 ادامه 

مدیرگروه اقتصاد مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی، در گفتگوی اختصاصی با فقه معاصر:

مبادی موضوع شناسی فقهی در موضوعات نوپیدا / ۱۹

شاید در کمتر کتاب فقهی بتوان بحثی از موضوع‌شناسی یک گزاره فقهی را یافت. همین امر موجب شده تا این باور تقویت شود که فقها به موضوع‌شناسی، اهمیت چندانی نمی‌دهند. حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر مهدی خطیبی اما معتقد است عدم بحث فقها از موضوع‌شناسی در کتب فقهی، دلایل دیگری دارد که هیچ یک، به معنای عدم اهمیت‌دادن ایشان به موضوع‌شناسی نیست. عضو هیئت‌علمی گروه اقتصاد مؤسسه امام خمینی، موضوع‌شناسی فقهای در گذشته را فاقد روش منسجم می‌داند و البته یکی از دلایل آن را نیز بساطت موضوعات پیشین عنوان می‌کند. مشروح گفتگوی اختصاصی فقه معاصر با مدیرگروه اقتصاد مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی، پیرامون رویکرد تاریخی فقها در موضوع‌شناسی، در پی می‌آید:🔻 ادامه 

مصطفی دُرّی

مبادی فقه تکالیف شهروندی / ۲۷

«تکالیف شهروندی» به‌مثابه فرزندخواندۀ خانواده شهروندی است؛ آن‌چنان که هم عضو این خانواده است و هم هیچ‌گاه جایگاه فرزندان حقیقی نظیر «حقوق شهروندی» را ندارد. تلازم میان حقوق و تکالیف اگرچه در میان برخی نگاشته‌های حقوق شهروندی، مورد تصریح قرار گرفته است؛ اما تکالیف شهروندی هیچ‌گاه به‌صورت جدی و مستقل در میان کتاب‌های حقوقی و فقهی شهروندی مورد واکاوی قرار نگرفته است.
مشروح این مقاله در زیر می‌آید.🔻 ادامه 

عضو هیئت‌علمی گروه اقتصاد مؤسسه امام خمینی، در گفتگوی اختصاصی با فقه معاصر تبیین کرد:

مبادی فقه اقتصاد / ۲۵

فقه اقتصاد، به لحاظ نگاشته‌های موجود در فقه شیعی و سنّی، از بسیاری از ابواب فقهی جلوتر است. همین امر موجب می‌شود که ورود آن به عرصه بین‌الملل، سهل‌تر و در دسترس تر از سایر ابواب فقهی باشد. در اینجا این پرسش مطرح می‌شود که آیا فقه اقتصاد اسلامی، اساساً مزیت مهم و جدی نسبت به سایر مکاتب اقتصادی دارد تا بتواند در عرصه بین‌الملل، به‌عنوان یک مکتب اقتصادی یا حقوق اقتصادی مهم به شمار آید. حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدجواد قاسمی اصل اصطهباناتی، مهم‌ترین مزیت رقابتی فقه اقتصاد اسلامی را گنجینه قواعد اصولی، قواعد فقهی و احکام فقهی آن می‌داند که از منبع لایزال وحی سرچشمه گرفته‌اند. این استاد و پژوهشگر فقه اقتصاد البته بین‌المللی شدن فقه اقتصاد اسلامی را متوقف بر طی کردن گام‌هایی می‌داند که در این مصاحبه، به‌تفصیل بیان کرده است. مشروح گفتگوی اختصاصی فقه معاصر با این عضو هیئت‌علمی گروه اقتصاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، از نگاه شما می‌گذرد:🔻 ادامه