گزارش ویژه: نشست علمی «حق انتخاب» در پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
گروه فقه، حقوق و تکالیف شهروندی پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر، در روز چهارشنبه ۱۰ بهمن ماه، میزبان نشست علمی با موضوع «حق انتخاب» بود. این نشست با حضور اندیشمندان برجسته حوزه فقه و حقوق، به بررسی ابعاد مختلف حق انتخاب از منظر اسلامی و حقوق شهروندی پرداخت.
فهرست مطالب
ارائه حجت‌الاسلام دکتر سید سجاد ایزدهی: حق انتخاب بین تکوین، تفویض و مردم‌سالاری دینی
حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید سجاد ایزدهی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به عنوان ارائه‌دهنده اصلی این نشست، با اشاره به پیچیدگی مفهوم حق انتخاب، گفت:
«با وجود بداهت ظاهری، حق انتخاب مساله‌ای چندوجهی و پیچیده است که نیاز به تحلیل دقیق دارد. در نگاه اول، حق انتخاب یا تکوینی است که ما آن را نمی‌پذیریم، یا تفویضی است که از سوی خداوند به انسان اعطا شده است.»
وی با بیان ملاکات حق انتخاب، افزود:
۱. خودبنیادی انسان یا خلقت الهی: حق انتخاب تابعی از خلقت الهی انسان و کرامت ذاتی او یا خود بنیادی انسان است.
۲. شریعت و حکومت: حق انتخاب تابعی است یا از شریعت و یا از حکومت
ایزدهی در ادامه به تقسیم‌بندی حق انتخاب پرداخت:
«حق انتخاب برای مردم یا ذاتی است، یعنی جزو حقوق فطری انسان محسوب می‌شود، یا تفویضی است که از سوی شارع به شهروندان اعطا می‌گردد. در نظام اسلامی، حق انتخاب در چارچوب مردم‌سالاری دینی معنا می‌یابد و محدود به انتخاب حاکمان نیست، بلکه شامل حق تعیین سرنوشت در ابعاد مختلف زندگی نیز می‌شود.»
نقدهای حجت‌الاسلام دکتر روحﷲ شریعتی: حق ذاتی یا تفویضی؟
حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر روحﷲ شریعتی، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم، به عنوان ناقد این نشست، با طرح پرسش‌های بنیادین، به نقد دیدگاه ارائه‌دهنده پرداخت. وی گفت:
«اصل بحث این است که آیا حق انتخاب ذاتی است یا تفویضی؟ این مسئله ریشه در مفهوم آزادی سیاسی انسان دارد. ارائه‌دهنده از حق تفویضی سخن می‌گوید، اما در عمل، تحلیل‌های ایشان بیشتر به حق ذاتی نزدیک است.»
شریعتی با بیان چالش‌های نظریه حق تفویضی، افزود:
«حق تفویضی نیاز به اثبات از طریق ادله شرعی دارد، اما من نتوانسته‌ام چنین ادله‌ای را بیابم. به نظر می‌رسد این نظریه با چالش‌های جدی مواجه است و نمی‌تواند به‌طور کامل حق انتخاب را تبیین کند.»
وی در ادامه به ارائه راهکار پرداخت:
«از جمله ادله‌ای که می‌تواند حق انتخاب را اثبات کند، قاعده سلطنت است. این قاعده نشان می‌دهد که انسان بر نفس و مال خود سلطه دارد و این سلطه می‌تواند مبنایی برای حق انتخاب باشد.»
جمع‌بندی: حق انتخاب در تقاطع فقه، حقوق و فلسفه سیاسی
نشست علمی «حق انتخاب» با جمع‌بندی دبیر علمی جلسه درباره لزوم تدقیق مفاهیم و تبیین ادله شرعی به کار خود پایان داد. به نظر می‌رسد برای پیشبرد این بحث، نیاز به مطالعات میان‌رشته‌ای در حوزه‌های فقه، حقوق و فلسفه سیاسی احساس می‌شود.
این نشست گامی مهم در جهت روشن‌سازی ابعاد حق انتخاب در نظام اسلامی بود و انتظار می‌رود در ادامه، میزگردهای تخصصی با حضور اندیشمندان مختلف برگزار شود.